«Па фальшывых метрыках бацюшка ўсіх зрабіў сялянамі...»
— Уладзімір Хрыставіч, як будзеце адзначаць юбілей вашага знакамітага дзеда?
— 6 лютага буду на святкаванні ў Мінску, а 7, калі атрымаецца, — у Касцюковічах. Туды запрасілі…
— Вы добра памятаеце Аркадзя Куляшова?
— Выдатна. Яго не стала, калі мне ўжо ішоў дваццаць першы год. Я ж спачатку жыў у Балгарыі, калі быў зусім маленькі, таму памятаю дзеда дзесьці з 1962 года. Гэта мне было чатыры годзікі... Дзед у Балгарыю ні разу не прыязджаў. А ў Беларусь мяне прывезлі бацькі. Для мяне Аркадзь Куляшоў быў проста мой дзед і ўсё.
— А чаму вы жылі ў Балгарыі?
— Бацька быў балгарын. Калі мама вучылася ў Маскве, там яго і сустрэла.
— Колькі ў Аркадзя Куляшова нашчадкаў? Як склаўся лёс яго дзяцей і ўнукаў?
— Спачатку нарадзілася мая мама, Валянціна, потым мае дзядзькі — Валодзя і Аляксандр. Са мной разам у Аркадзя Куляшова сямёра ўнукаў. Ужо ёсць і праўнукі. Справа ў тым, што ўсе дзеці Куляшова былі жанатыя і замужам двойчы. Мой бацька памёр, калі мне было дзесяць гадоў. А мае дзядзькі са сваімі першымі жонкамі разышліся…
— А колькі ў Аркадзя Куляшова было братоў і сясцёр?
— Родная сястра і двое дзяцей, якіх яго бацька нагуляў. Тым не менш прадзед усіх іх гадаваў. Маці майго дзеда Аркадзя іх прыняла.
— Дзе ваша маці Валянціна Аркадзьеўна працавала?...
— У яе такая багатая працоўная біяграфія! Яна пачынала ў Балгарыі настаўніцай, выкладала расій- скую мову і літаратуру. Пасля ў журналістыку пайшла… Нават выкладала ва ўніверсітэце, калі мы ўжо сюды пераехалі. Пасля пайшла працаваць на тэлебачанне, і тут, можна так сказаць, пачалася яе вядомасць… Потым, праз нейкі час, падалася ў літаратуру. Бо надышоў момант, калі яна раптам усвядоміла, што проста гробіць сябе дзеля таго, што не застанецца. Тое, што яна робіць, — пройдзе. Таму трэба кідаць усё і пісаць, бо напісаннае застанецца. Пройдзе шмат гадоў, і яе творы будуць чытаць…
— А ваш дзядзька Валодзя кім быў?
— Ён — матэматык. І дзядзька Саша — таксама. Апошні доўгі час выкладаў у БДУ. А Уладзімір з самага пачатку пайшоў у тэарэтыкі. Ён працаваў у Інстытуце касмічных даследаванняў у Маскве…
— Уладзімір Хрыставіч, як склаўся ваш лёс і вашай сястры Вольгі?
— У нас з ёй розніца ў трынаццаць гадоў. Дарэчы, дзед яе неяк вылучаў. Ён не любіў няньчыцца з унукамі, але часам любіў з імі крыху паразмаўляць. За штосьці пакрытыкаваць, за нешта — пахваліць. І маю сястру ён неяк вылучаў, бо паэтычныя здольнасці ў пэўнай ступені перадаліся толькі ёй. Яна сапраўды пісала выдатныя вершы, з дашкольнага ўзросту, пасля — у школе і студэнткай. А затым яна стала жыць у Маскве. І атрымлівалася, што літаратурай зарабіць не магла. Падалася ў бізнес. Зрабіла, дарэчы, добрую кар’еру.
А я падаўся ў музыканты. Ніякіх здольнасцей да складання вершаў у сабе ніколі не адчуваў. Але артыкулы пісаў. І ў літаратуры займаўся часам толькі перакладам. І то, толькі калі мяне вельмі доўга ўгаворвалі і пераканалі, што ніхто ўжо не зробіць гэтага… Перакладаў з балгарскай і англійскай на беларускую, а таксама з беларускай на рускую мову і наадварот. Але ж гэта не лічу сваёй справай.
— Ці складалі генеалагічнае дрэва сям’і Аркадзя Куляшова?
— Ніколі. Але некаторыя моманты вядомы. Напрыклад, маці дзеда, Кацярына, была дачкой Фамы Ратабыльскага, селяніна, які атрымаў дваранства, бо вызначыўся ў бойцы пры Шыпцы, калі вызвалялі Балгарыю.
Дарэчы, Куляшоў — прозвішча з Украіны. Калісьці тутэйшы, беларускі, пан узяў да сябе хлопчыка-сірату. Выпрасіў яго ў чумакоў-украінцаў, якія яго вазілі з сабой. Той хлопчык быў сынам іх сябра. У малога нікога не засталося, усе родныя памерлі. І вось той хлопчык — гэта майго прадзеда дзед. Ці прадзед Аркадзя Куляшова… І той пан яго выгадаваў. Спадчыны і статусу не перадаў, але даў адукацыю…
Яшчэ адно прозвішча продкаў майго прадзеда — Аляксандра Мікалаевіча — Мільта. Даволі распаўсюджанае прозвішча ў Шклоўскім, Мсціслаўскім раёнах. Там жывуць нашчадкі аднаго чалавека, у якога было шмат дзяцей. Ён меў вельмі ганаровую прафесію — працаваў арганістам у касцёле.
— Увогуле, дзяцінства Куляшова не было галоднае?
— Дзяцінства яго не было сытым вось чаму. Дзед нарадзіўся ў 1914 годзе, пачалася Першая сусветная вайна. І прадзед, Аляксандр Мікалаевіч, які быў настаўнікам, як і яго жонка, распавядаў мне такія цікавыя рэчы: маўляў, нармальна яны жылі да рэвалюцыі. Бо ён атрымліваў такую зарплату кожны месяц, што можна было дакласці рублёў пяць і купіць карову, якая каштавала 25—28 рублёў. А 22 рублі — гэта заробак настаўніка…
Спачатку, калі мой дзед, Аркадзь Куляшоў, нарадзіўся, іх сям’я добра жыла. Але ж праз некалькі месяцаў пачалася вайна. Пасля рэвалюцыя… Між іншым, адзін бацюшка выратаваў сям’ю дзеда, хаця сам потым быў расстраляны. Але знайсці, дзе ён змахляваў, Савецкая ўлада не змагла. Ён падчысціў добра канцы… У нас толькі ксеракопія ёсць, а ў нашчадкаў дзедавай роднай сястры захаваліся дзве метрыкі Кацярыны Фамінічны, маёй прабабулі, — сапраўдная і фальшывая. Розніца толькі ў адным: у сапраўднай напі-с ана, што хрышчана дачка двараніна, а ў фальшывай — дачка селяніна. Словам, той бацюшка выпісаў фальшывыя метрыкі на ўсіх, каго бальшавікі арыштавалі. Усіх зрабіў сялянамі…
Прадзед распавядаў, як жылі пасля рэвалюцыі. Тады існаваў натуральны абмен. Напрыклад, выдадуць ім увесь заробак запалкамі. Калі б толькі яму, то маглі б памяняцца. Бо сярод сялян запалкі былі таварам запатрабаваным. Але праблема ў тым, што ўсім выдалі заробак запалкамі. Каб іх памяняць на нейкія прадукты, трэба было ісці вельмі далёка… Іншы раз настаўнікам выдавалі заробак мылам, ніткамі альбо іголкамі.
У першыя гады савецкай улады дырэктар школы хадзіў у лапцях, чаго да рэвалюцыі ніхто сабе не мог уявіць…
— А пра бабулю што скажаце? Яна, мабыць, больш унукамі займалася?
— Яе звалі Аксана Фёдараўна. Не сказаць, што бабуля займалася менавіта ўнукамі. Яна больш клапацілася пра побыт. Бо асаблівасць Аркадзя Куляшова была і ў тым, што ён не толькі не няньчыў унукаў, а ўвогуле хатнімі справамі практычна не займаўся. Самае вялікае — зварыць каву ці яйка. І ўсё. Ён не любіў нічога, што адымала ў яго час, адрывала ад літаратуры. Ён спрабаваў у пэўныя перыяды жыцця працаваць, напрыклад, на «Беларусьфільме», і калі ён ішоў некуды, то гэта было ненадоўга. Вельмі хутка ён рабіў выснову, што гэта яму замінае ў творчасці. І кідаў. ..
Побыт быў на бабуліных плячах. Праўда, дзед умешваўся ў справы, можна так сказаць, стратэгічныя. Напрыклад, будаўніцтва леці- шча на Нарачы...
— Там, дзе будаваліся і Максім Танк, і Міхась Лынькоў?
— Так. А пасля ўмешваўся, калі рамонты былі. Вядома, пераважна за ўсім гэтым сачыла бабуля. Калі справа была сур’ёзная, дзед заўсёды думаў, што і як трэба рабіць.
— Ці часта ён бываў на лецішчы на Нарачы?
— Амаль усё лета. Калі што-небудзь іншае не замінала.
— Летам ён там таксама працаваў?
— Пісаў.
— Яму не перашкаджалі? Дзеці ж там бегалі…
— Ну дык яны і ў кватэры ў Мінску бегалі.
— Калі шумелі, не крычаў?
— Не. Ніколі. Ён сядзеў у сваім пакоі і займаўся справай… У чым была яго творчасць для нас? Вось калі ён гадзінамі ляжаў на канапе і глядзеў у столь, то мы ўжо ведалі — піша нейкі сур’ё- зны твор. Хутчэй за ўсё паэму. А паляжаўшы колькі гадзін, ён адразу сядаў за стол і на машынцы пачынаў хутка-хутка друкаваць тое, што склаў...
— Уладзімір Хрыставіч, усё ж такі, якім быў ваш дзед па характары?
— Закіпець мог яго бацька, Аляксандр Мікалаевіч, а дзед быў вельмі памяркоўны. І такі разважлівы! Ніколі не чуў, каб ён на некага крычаў…
— А ці прыходзілі пісьменнікі да вашага дзеда, калі жылі на лецішчы?
— З Міхасём Лыньковым і Максімам Танкам дзед цесна кантактаваў. Таму і пабудаваліся побач. А ініцыятыва паставіць летнікі на Нарачы была Максіма Танка. Ён прапанаваў гэта суседзям у Мінску, з якімі найбольш сябраваў. Такіх было пяць: Лынькоў, Куляшоў і яшчэ два прафесары. Але апошнія пабудаваліся не там, дзе пісьменнікі. Хаця першапачаткова планавалася, што будуць ставіць дамы ўсе разам, у шэраг…
Усе летнікі былі пабудаваны паводле тыпавых пасляваенных праектаў для мястэчак. Тады ж іх не існавала спецыяльна для лецішчаў.
— Засталіся тыя нарачанскія летнікі, стаяць сёння?
— Так. Там мы адпачываем улетку: як пры дзядулі, так і зараз.
Калі я быў маленькі, кантакты ў пісьменнікаў, якія жылі на Нарачы, склаліся даволі цесныя. Яны хадзілі адзін да аднаго, калі хацелі. Не было такой завядзёнкі, што трэба чакаць, каб запрасілі.
Між іншым, сядзібы дзеда, Максіма Танка і Міхася Лынькова былі адгароджаны адным плотам. Больш таго, студня мелася адна на ўсіх — размяшчалася у Лынькова. Яго летнік стаяў між дамамі Куляшова і Танка. І лазня была адна на ўсіх — у нас. Яна заўсёды ўспрымалася як агульная. Яшчэ было бензасховішча. Знаходзілася ў Лынькова. Але чамусьці ніхто ім не хацеў карыстацца, толькі сам Міхась Ціханавіч. Апошні, дарэчы, быў добры тэхнар! У адрозненне ад дзеда і Максіма Танка, якія на машынах толькі ездзілі ў якасці пасажыраў.
— Уладзімір Хрыставіч, магло быць, што на лецішчы разам збіраліся ўсе дзеці і ўнукі? І месца хапала?
— Пакояў там было шэсць. Ды яшчэ летняя веранда. А над ёй — тэраса, на якую выхад праз вялікі хол, дзе таксама можна было размясціцца…
Мясцовыя сяляне ўспрымалі летнікі пісьменнікаў як палацы. І напачатку нават былі незадаволеныя, казалі: «Вось, чырвоныя паны цяпер». А калі сталі ставіць курортныя будынкі, то мясцовае начальства пачало ўспрымаць летнікі пісьменнікаў як жахлівыя халупы, якія псуюць увесь выгляд. З цягам часу і мясцовыя сталі іх так успрымаць. Дарэчы, сёння вяскоўцы да нас вельмі добра ставяцца…
Вера ГНІЛАЗУБ, «СГ»
Фота аўтара і з архіва Уладзіміра БЯРБЕРАВА
(Заканчэнне будзе.)