"І звонка гучалі галасы"
На 2 ліпеня гэтага года была намечана сустрэча з нашымі аднакурснікамі. Спаўнялася шэсцьдзясят гадоў з дня заканчэння намі ўніверсітэта. З раніцы і ўвесь дзень ішоў дождж — была небяспека, што сустрэча не адбудзецца. Але прыйшлі ўсе, хто мог, а некаторыя прыехалі нават з іншых гарадоў. А нам жа ўсім ужо за восемдзесят — у каго з меншым хвосцікам, у каго з большым. З большым хвосцікам — у тых, хто ў час вайны апынуўся ў акупацыі і страціў тры гады школы, а з меншым хвосцікам — у тых, хто жыў у час вайны ў акупацыі і гады вучобы не страціў.
У кожнай кампаніі, у кожнай суполцы ёсць стрыжань, на якім усё трымаецца. У нас гэты стрыжань — Роза Паповіч. Яна абзвоньвае ўсіх перад сустрэчай, і збіраемся мы ў яе на кватэры ў цэнтры Мінска, яна рыхтуе стол. Так было і гэтым разам. Мы горача віталі адна адну, радаваліся сустрэчы.
Прыйшло нас дзесяць чалавек. Адны жанчыны. Мужчыны нашы даўно адышлі ў іншы свет.
Паступалі мы на філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта ў 1946 годзе. Мінск быў цалкам разбураны: куды ні кінеш вокам — адны руіны. І памяшкання, дзе адбываліся б нашы заняткі, мы не мелі. Лекцыі праходзілі ў будынку школы на Юбілейнай плошчы. Удзень там вучыліся школьнікі, а ўвечары — мы, студэнты.
Большасць нашых выпускнікоў пайшлі працаваць настаўніцамі ў школы. цяпер яны ўсе пенсіянеры, але на гэтай сустрэчы ўспаміналі сваю работу, сваіх вучняў, і молада свяціліся іх вочы, і звонка гучалі галасы, і мы не адчувалі свайго ўзросту.
— Мы не лічым сябе бабулькамі і на зварот "бабуля" не адгукаемся, — гаварылі нашы пенсіянеркі.
Было шмат размоў, успамінаў. Некаторыя нашы аднакурсніцы прынеслі фотаздымкі студэнцкай пары, і мы разглядвалі іх, дзівіліся, якія мы былі ўсе маладыя і прыгожыя.
Калі я спытала, каго з выкладчыкаў мы найбольш запомнілі, усе ў адзін голас сказалі: "Саўсуна".
Саўсун быў выкладчыкам Маскоўскага ўніверсітэта. Але то быў час рэпрэсій, і Саўсуну чамусьці забаранілі выкладаць у Маскве, але дазволілі выкладаць на перыферыі. І вось ён прыехаў у Мінск.
Гэта быў выкладчык ад Бога. Мала таго, што ён дасканала ведаў свой прадмет, але і ўмеў запаліць сэрцы студэнтаў. Ён вёў у нас семінар па творчасці Льва Талстога. Магчыма, дзякуючы лекцыям Саўсуна я так палюбіла гэтага геніяльнага пісьменніка.
Успаміналі і дацэнта Фактаровіча, лекцыі якога былі заўсёды цікавыя.
Беларускую літаратуру ў нас выкладалі Ларчанка і Пшыркоў.
Тым часам ішоў рамонт універсітэцкага гарадка, і неўзабаве нашы заняткі праходзілі ўжо ў хімкорпусе. Некалькі пакояў у гэтым будынку былі адведзены пад інтэрнат. У кожным пакоі стаяла пліта, якая палілася дровамі, і мы часта, ідучы з бібліятэкі, валаклі ў пакой якую дошку ці палена, распілоўвалі ў пакоі і распальвалі пліту, каб закіпяціць чайнік ці зварыць якую кашу.
Жылі сціпла, апраналіся сціпла — не так, як цяперашнія студэнты. Адным словам, прайшло шэсцьдзясят гадоў з таго часу, як мы скончылі ўніверсітэт. Я папрасіла дзяўчат:
— Падніміце рукі тыя, хто гэтыя шэсцьдзясят гадоў пражыў шчасліва.
З дзесяці жанчын рукі паднялі трое.
Ну і дзякуй Богу! Значыць, з нашых дзесяці хоць тры жанчыны пражылі шчасліва.
Пад канец Роза накрыла салодкі стол. Прапанаваліся чай, кава, пасярод стала заняў пачэснае месца торт.
А назаўтра я пачула па радыё выступленне ветэрана вайны Тамары Сушковай, нашай равесніцы, якая таксама, у той жа час, што і мы, вучылася ва ўніверсітэце на гістарычным факультэце.
Тамара Сушкова ўспамінала: "У час вайны адзін хлопец спытаў у мяне:
— Вось скончыцца вайна, чаго б ты хацела?
І я адказала:
— Торта і селядца..."
І торт, і селядзец былі на нашым святочным стале. Але не былі б жанчыны жанчынамі — не хацелі есці торта, каб не патаўсцець. Толькі некаторыя ўзялі па кавалачку.
Шкада, што не было з намі Тамары Сушковай.
Лідзія АРАБЕЙ.