Лявон Вольскі: Я паверыў у наш народ

У інтэрв’ю «Салідарнасці» музыка Лявон Вольскі расказаў, што ён бачыў падчас назірання на выбарах, чаму, у адрозненне ад многіх, не адчувае дэпрэсіі пасля 19 снежня, з якой прычыны не трэба было ісці на Плошчу і ў чым меў рацыю Зянон Пазняк.

— Вы былі назіральнікам на выбарах. Падзяліцеся сваімі ўражаннямі ад працэсу.

— У мяне, у адрозненне ад многіх, няма гэтай агульнай беларускай фрустрацыі і дэпрэсіі пасля выбараў. Таму што я знутры паглядзеў на гэты працэс: на працу камісіі і на тых выбарцаў, якія прыходзяць да скрыняў на ўчастак.

Я быў на двух участках, потым яшчэ на двух (але ужо праездам), дзе галасавала мая жонка Ганна і я сам. І магу сказаць, што

маса народу ідзе зусім не з радаснымі светлымі тварамі, якія ззяюць ад таго, што яны хочуць падоўжыць сваё шчасце. Народ ідзе смурны і нават агрэсіўны.

Тых, хто галасуе за падаўжэнне паўнамоцтваў, таксама адразу відаць. Але я б не сказаў, што колькасць такіх людзей перавышае палову выбарцаў. Зусім не. Большасць выбарцаў прыходзіць на ўчасткі, як у нейкі варожы лагер. Як мы прыходзім у нейкія ўладныя структуры, тыпу праваахоўных.

Заязджаючы днямі ў гіпермаркет, я таксама бачыў агульны настрой людзей. У большасці абсалютна прыгнечаны твар. Адкуль гэта бярэцца? Усе ж павінны, здавалася б, святкаваць перамогу?

У нас ёсць адна такая хіба сярод нашых іншых шматлікіх хібаў: нам падаецца, што кожныя пяць гадоў гэтая шэрая мутная бяздушная маса ідзе і галасуе за гэтае наша хамскае жыццё, і ёй гэта ўсё вельмі падабаецца. У мяне такі стэрэатып прысутнічаў таксама. Пасля кожных выбараў пачынаецца дэпрэсія: эх, вы нагаласавалі тут, і мы цяпер вымушаны ў гэтым жыць!

Насамрэч усё аказваецца не так. Няма такой велізарнай шэрай масы, няма гэтых дзікіх адсоткаў, якія прымушаюць астатніх жыць так. Таму ў мяне і няма гэтай паслявыбарчай фрустрацыі.

Пасля наведвання ўчасткаў я паверыў у наш народ і магу сказаць, што ён ніякае не быдла, што людзі мысляць нармальна.

Паглядзеў і на тое, як працуе камісія. І мне многае стала ясна. Прынамсі, я ў гэтым ўпэўніўся сам.

— Дык і як жа працуе камісія?

— Гэта людзі, якія выконваюць пастаўленую задачу. Ім сказалі, як павінна адбывацца, вось яны і ажыццяўляюць гэты сцэнар. Бачна, што людзі гэтыя добра знаёмыя, не незалежныя.

Само тое, што нас, назіральнікаў, не пускалі бліжэй за 6 метраў, наводзіць на нейкія падазрэнні: нашто такая сакрэтнасць? Чым мы можам перашкодзіць, калі будзем стаяць за спінамі? Мы ж не будзем штурхаць за плечы ці біць па галаве.

Напрыклад, працэс падліку галасоў ва Украіне выглядае так: чальцы камісіі падымаюць бюлетэнь, называюць услых прозвішча і кладуць бюлетэнь ў адпаведны стос. Прычым назіральнік знаходзіцца на такой адлегласці, каб убачыць гэтае прозвішча, зафіксаваць і падказаць, калі лічыльнік «заблытаецца».

У Польшчы ў якасці чальцоў камісіі і старшыні выбіраюць абсалютна незалежных людзей, якія не маюць ніякага зацікаўлення. Адзінае, што там бярэцца пад увагу, — каб не было крымінальнага мінулага. За гэта плацяцца пэўныя грошы: дзесьці 200–300 злотых — дакладна не памятаю. І людзі сядзяць і кожны лічыць свой стос. Потым лічаць агульнае.

У нас жа відаць, што чальцы камісіі — гэта людзі, якія працуюць у адной структуры, панітаваныя пэўнымі адносінамі. Безумоўна, ніяк немагчыма было пракантраляваць, што і як там лічылася. Гэта нерэальна.

— А як лічылі галасы на вашым участку?

— Падлік адбываўся вельмі цікава.

Чалавек глядзіць, што напісана ў бюлетэні, потым хуценька перагортвае яго і ставіць палачку насупраць прозвішча нейкага кандыдата. А бюлетэні ўсе кладуцца агульным стосам.

Потым аркушы з гэтымі палачкамі перадаюцца старшыні. А ён ужо лічыць гэтыя палачкі. І гэта займае значна больш часу, чым просты падлік бюлетэняў, раскладзеных па розных стосах.

Са мной таксама спісваліся розныя назіральнікі. Адзін хлопец з Рэчыцы расказваў, што пасля таго, як усё было падлічана, старшыня пачала нейкія кансультацыі па тэлефоне, якія занялі хвілінаў 20, і толькі потым абвясцілі вынікі.

Таму абсалютна зразумела, чаму гэтыя выбары не прызналі назіральнікі з Еўропы. Усё гэта адпрацаваная схема. Гэта відаць па тых людзях, якія працуюць на выбарах.

Я не хачу наракаць на старшыню камісіі. Ён ішоў насустрач амаль што ва ўсім, пакуль не дайшло да таго, што трэба падысці бліжэй. Тут ён быў катэгарычны.

Ніхто не змог падысці, хаця там быў і амбасадар Венгрыі, і амбасадар Ірландыі. Яны абсалютна не разумелі, што адбываецца. Яны сядзелі ў крэслах у шасці метрах ад гэтага стала і пыталіся даволі раздражнёна: што гэта?

Бо для іх наогул гэта было дзіўна. Хаця, я думаю, што на пэўных участках былі сапраўдныя выбары.

— Народны настрой — гэта, безумоўна, добра. Але ж вы самі кажаце, што падлік галасоў — апрацаваная схема? Што ж у гэтай сітуацыі можна тады зрабіць?

— Каб нешта зрабіць, павінны быць выкарыстаны нейкія крэатыўныя метады. Трэба выдумляць нешта новае.

На мой погляд, не варта было ісці на плошчу. Хаця я сам бы туды пайшоў, калі б не затрымаўся на ўчастку (проста калі я вызваліўся, ужо не было куды ісці). Трэба было прыдумляць новы сцэнар, які адрозніваецца ад усіх іншых сцэнароў.

Нельга прымаць умоваў гульні, якія навязваюць. Трэба было здымацца ўсім.

За дзень, за два да выбараў зняліся б, і ўзнікла б зусім нетрадыцыйная сітуацыя, якая б паставіла кагосьці там наверсе ў стан роздуму, а не ў стан упэўненасці, як заўсёды. Чаму яны на гэта не пайшлі, незразумела.

Замест Плошчы трэба было прыдумляць нешта іншае. А ўсе дзейнічаюць па нейкім шаблоне, паводле нейкага трафарэту і гэта вельмі кепска. Калі гэты шаблон дазваляе ўладзе працягваць рабіць тое, што яна робіць, то супрацьдзеянне гэтай сіле бессэнсоўна, ты заўсёды атрымаеш паразу. На гэта трэба было звярнуць увагу гэтым разам, калі ўжо была вялікая колькасць кандыдатаў, калі ім давалі эфіры на тэлебачанні і радыё, трэба было і далей працягнуць нетрадыцыйны сцэнар развіцця падзей.

Узяць канцэрты артыстаў, іх таксама цяжка зарганізаваць, як і нейкую палітычную акцыю. Але ж мы прыдумляем усё новае і новае. Калі мы будзем іграць некалькі разоў на год адны і тыя ж песні, адзін і той жа канцэрт, народ проста перастане хадзіць на такога артыста. Калі ж мы будзем ужываць нейкія іншыя, новыя, пазітыўныя, ці нават дэпрэсіўныя сцэнары, народ зусім па-іншаму будзе рэагаваць на такія рэчы. І гэта трэба ўлічыць палітыкам.

Іншымі словамі, не было ў іх добрага прадусара.

Добры быў бойз-бэнд, які выступаў па тэлебачанні, на парталах, які змагаўся супраць аднаго спевака, заслужанага дзеяча мастацтваў. Але гэты бойз-бэнд быў дрэнна спрадусаваны. Калі яны яшчэ размаўлялі, было класна, але калі падрыхтаваліся да буйнога выступу на сцэне, атрымалася тое, што атрымалася.

Не трэба было ісці туды, дзе цябе чакалі правакатары і ты гэта падазраваў. Гэта стандартныя дзеянні, якія падрыхтаваныя прадусарамі з боку ўлады. Няхай вельмі тапорна, без асаблівых тонкасцяў палітычнай гульні.

Ды і з боку кандыдатаў, з боку супраціву таксама не было ніякай звышідэі. Проста прышлі, пакрычалі, схадзілі яшчэ кудысьці, атрымалі правакацыю і ўсё на гэтым.

— Ведаючы, як працуе гэтая сістэма, вы наступным разам пойдзеце на выбары?

— Зразумела, пасля выбараў позна ўжо кулакамі махаць, а перад наступнымі яшчэ рана за нешта агітаваць. Але пакуль не адбудуцца змены ў выбарчым кодэксе, няма ніякага сэнсу ў выбарах. Меў рацыю Зянон Пазьняк, які заклікаў байкатаваць. Калі б гэта адбылося, калі б палова насельніцтва не пайшла галасаваць, ужо быў бы іншы сцэнар.

Калі не будзе ніякіх змен, мы нічога не зробім. І гэта будзе працягвацца вечна, пакуль з гэтым будзе згаджацца народ. А народ і гэтым разам жадаў нейкага каляднага цуду. Ён галасуе, спадзяецца, а потым бачыць: эх, шэрая маса прагаласавала зноў! І ўсе ў фрустрацыі. Хто куды кідаецца: хто на плошчу, хто ў бар.

Насамрэч у гэтым проста не трэба ўдзельнічаць. Трэба патрабаваць празрыстасці, каб гэта было хаця б так, як ва Украіне. Чаму гэта не робіцца? Усё ж так проста. Чаму мы не хочам мяняць гэтае заканадаўства? Значыць, ёсць прычына і следства. Значыць, ёсць сэнс для пэўнай мэтавай групы.

— Усё так безнадзейна?

— Не. Калі ўлада не будзе блакаваць стасункі з Еўропай, мы ўсё роўна нікуды не падзенемся ад прагрэсу. А як толькі пачынаецца хоць нейкая лёгкая дэмакратызацыя, народ вылазіць са сваіх нораў.

Мы ўжо зараз бачылі вынікі гэтай дэмакратызацыі, калі людзі крышачку ажывіліся. Таму, напэўна, і дэманструецца гэтая магутнасць улады, яе беспакаранасць, калі міліцыянты могуць урывацца без ордэраў у кватэры журналістаў і не толькі. Гэта ўсё для таго, каб паказаць, што гэтая дэмакратызацыя была неістотнай, і ўсё будзе так, як было ў канцы 90-х. Але людзі ўжо адчулі свабоду.

Да таго ж, я не думаю, што эканамічна ўдасца вытрымаць такую мадэль. Таму людзі павінны салідаравацца і думаць пра тое, якія крэатыўныя дзеянні мы можам прыдумаць і рэалізаваць. І гэта ўсё абсалютна ў нашых руках.