"Посмотри, немецкие герои!" Как германская армия 100 лет назад вступила в Минск
Зимой 1918 года переговоры между Германией и Россией (противниками в Первой мировой войне) зашли в тупик и были сорваны. В ночь на 19 февраля большевики эвакуировались из Минска, а 21-го город уже встречал новую власть. Каким Минск увидели немецкие солдаты? Об этом можно узнать из научной статьи историка Ольги Волковой «Мінск 21 лютага 1918 г. вачыма нямецкага салдата (па матэрыялах газеты „Zeitung der 10. Armee“)», опубликованной в февральском номере «Беларускага гістарычнага часопіса».
В своей статье Ольга Волкова цитирует письмо лейтенанта ландвера Тихориуса «Вступление в Минск», которое было напечатано в «Газете 10-й армии» 16 марта 1918 года (перевод с немецкого на белорусский Ольги Волковой):
— На Віленскім вакзале (так до 1928 года назывался Минский железнодорожный вокзал. — Прим. TUT.BY) быў вялізны натоўп людзей, і толькі польскія легіянеры захоўвалі хоць які парадак. На большасць рабілі ўражанне і хвалявалі нашыя цяжкія кулямёты. На самім вакзале знаходзілася безліч захопленых вагонаў і некалькі лазарэтных цягнікоў. Некаторыя вагоны былі яшчэ нагружаныя, і грамадзянскае насельніцтва спрабавала ўжо нават без грошай нешта набыць. Аднак грамадская міліцыя з бізунамі і такімі неабходнымі ўдарамі нагамі трымалі парадак.
После окончательной выгрузки военные отправились в сторону «рынкавай плошчы». В литературе такое название не встречается. Но можно предположить, что речь идет о площади Свободы.
— Жыхары занялі ўсе вуліцы. Мы маршыравалі шырокімі шэрагамі ўздоўж Захар’еўскай (современная Советская улица и часть проспекта Независимости. Во время немецкой оккупации — Главная улица, Hauptstraße. — Прим. TUT.BY) і Губернатарскай вуліц (современная улица Ленина. — Прим. TUT.BY) між шчыльнымі сценамі з людзей. Усё знаходзілася ў хваляванні і ветлівым узрушанні, усё выглядала так, што нас чакалі. Нават можна было пабачыць асобныя сцягі ў польскіх колерах, вывешаныя палотны з прывітальнымі словамі і ўпрыгожваннямі.
Цудоўныя жанчыны махалі сваімі хустачкамі і крычалі нам, што мы павінны спяваць. Нямецкі салдацкі спеў пад цвёрды нямецкі крок зачароўваў. Натхняльныя заклікі як «Запрашаем», «Вы прыйшлі позна, але прыйшлі», «Вялікі час, калі вы прыйшлі», «Чаму вы не прыйшлі раней», «Выратаванне і перамога» раздаваліся па-нямецку з усіх бакоў. Сапраўды, падавалася, што наш уступ у горад прывёў усіх да несумнеўнага ўздыму. Адзін яўрэй падняў сваё дзіця высока ўгору: «Глядзі, нямецкія героі!». Нашы старыя сівабародыя апалчэнцы ўсміхаліся.
С того времени, как немецкие солдаты прибыли в Минск, толпа горожан продолжала стоять на улицах, многие из них устремились на «рыночную площадь».
— На вялікай рынкавай плошчы, дзе мы зрабілі прывал і чакалі раскватаравання, было чорна ад людзей. Дзеці сядзелі на дрэвах, каб добра разгледзець дагэтуль нябачанае ніколі відовішча. Адразу нас атачыла мноства захопленых і сардэчных людзей. Нашым шараговым салдатам прапаноўвалі цыгарэты і печыва ў пачастунак і запрашалі на вячэры да мінскіх гараджан. Неаднойчы даводзілася чуць, што гэта добры час, калі мы прыйшлі і нас чакалі ўжо з восені, з таго часу як з уладай бальшавікоў наступіў цяжкі час. Па тых выказваннях, якія мы чулі, выглядала на тое, што мы павінна будзем у бліжэйшы час ствараць умовы ўпарадкавання, бо духоўны свет народа тут быў поўнасцю задушаны бальшавікамі. Часова тут у горадзе было поўнае безуладдзе, быў сапраўдны вядзьмарскі кацёл з «узброеных коннікаў», польскіх легіянераў, беларускай і гарадской гвардыі, узброенай да зубоў: нават рускія салдаты верылі ў тое, што павінны падтрымліваць парадак у горадзе. Што да мужчынскага насельніцтва горада, якое напалову складалася з дзяцей і падлеткаў, яны бегалі вакол з пісталетамі і даўгімі выгнутымі шаблямі.
Впечатление от Минска и от архитектурных памятников города можно узнать из публикации за 3 марта 1918 года.
— Мінск не робіць надта спрыяльнага ўражання, галоўным чынам таму, што шмат са старых выдатных барочных будынкаў, цэркваў і манастыроў было абязлічана рускімі праз перабудову яшчэ горш, чым у Вільні. Наогул, урад імкнецца наўмысна знішчыць усё, што магло б нагадваць былыя часы, тым не менш нічога не робіць са свайго боку для ўпрыгажэння горада. Галоўныя будынкі: палац губернатара (теперь здание на площади Свободы, 7. — Прим. TUT.BY), ратуша (скорее всего, за нее немцы приняли башню-звонницу, которая находилась на площади Свободы, после Второй мировой войны была снесена. — Прим. TUT.BY), дзяржаўны архіў (здание на улице Кирилла и Мефодия, 4, теперь там находится Архив-музей литературы и искусства. — Прим. TUT.BY) і казармы (возможно, речь идет о строениях бывшего доминиканского костела, которые также не сохранились. — Прим. TUT.BY), былі пабудаваныя ў большасці ў XVII стагоддзі. Роўна як цэрквы, таксама праваслаўныя, частка з якіх раней была каталіцкімі. Манастыры былі зведзены да ролі казармаў.
По словам немецкого автора, за время Российской империи в Минске была построена только тюрьма — Пищаловский замок (теперь известна как Володарка) — «своеасаблівы будынак з выглядам архаічнага старажытнага замка, аточанага вялікай сцяной з чатырма вуглавымі вежамі. Гэты будынак кідаецца ў вочы, прыцягвае ўвагу наведвальнікаў горада, і гэта для рускага панавання вельмі характэрна». Также автор обратил внимание на Красный костел, о котором он пишет, что это «цудоўны будынак у раманскім стылі годны ўвагі». И добавляет, что «з гісторыі горада і яго сённяшняга выгляду бачна, што тут, як і ў Вільні, вобраз ствараецца з пакутаў часу і кулака рускіх».
Как отмечает Ольга Волкова, к таким документам надо относиться критически. Такие публикации во многом являлись пропагандистскими, они должны были поддерживать патриотическое настроение в армии. Вместе с тем они — ценные исторические документы, которые позволяют расширить наши представления о том, что происходило в Беларуси сто лет назад.
Напомним, что немцы, войдя в Минск, заняли помещение Народного секретариата (временного белорусского правительства), реквизировали его имущество и сбросили со зданий белорусские национальные флаги.