Масква, я цябе люблю

Выходзіць у пракат кінаальманах «Масква, я люблю цябе». Ён стаў добрай нагодай пагаварыць пра тое, чым айчынны праект адрозніваецца ад прызнанняў у адрас Парыжу і Нью-Ёрку, за што можна любіць Маскву і ці ўдалося ўдзельнікам праекту пераканаць у сваіх пачуццях гледачоў.

Кінаальманах як жанр — штука спрэчная. Адчуваеш сябе, нібы настаўнік над папкай сачыненняў: ёсць працы мацнейшыя і слабейшыя; абавязкова знойдуцца разумнікі, якія забілі на агульную тэму; хтосьці вырабляецца; хтосьці сцябецца; хтосьці аказаўся безнадзейным графаманам. Спрабаваць судзіць гэтую непаваротлівую размаітую махіну як цэльнымастацкі твор — задача, па вялікім рахунку, бессэнсоўная. Ну паставіш агульны па лякарні дыягназ — і што? Значна цікавей пагаварыць пра тое, наколькі «Масква, я люблю цябе» ўпісваецца ў шэраг Парыж — Нью-Ёрк (можна дадаць яшчэ міні-альманах «Токіа», які фармальна не ўваходзіць у франшызу) і чым ён адрозніваецца ад сваіх замежных сваякоў.

Перш-наперш неабходна ўсвядоміць, што ўсе згаданыя фільмы ўласна да гарадоў дачыненне маюць вельмі апасродкаванае.

Рэжысёры ў праекты набіраюцца з розных канцоў свету, а не толькі абарыгены, таму ў ідэі мерапрыемства з самага пачатку закладзеная ладная доля іроніі. Бо гаворка не пра рэальны горад, а пра сфармаваны стэрэатып і тыя асацыяцыі, якія ўспыхваюць у галаве, калі чуеш слова «Парыж» ці «Нью-Ёрк». Назва робіцца пачатковым пунктам фантазіі, якая ў стане выліцца ў вампірскія жарсці, як у Вінчэнца Наталі, агіднае спатканне з паралітычкай, як у Брэда Ратнера, або прыгоды японафоба па мянушцы Дзярмо, як у Каракса.

Сітуацыя з Масквой першапачаткова іншая ўжо на ўзроўні адбору рэжысёраў.

Расійскі фільм не мае дачынення да афіцыйнай лінейкі, якую складаюць Парыж і Нью-Ёрк (плануюцца яшчэ Шанхай, Рыа і Ерусалім), гэта лакальны выраб, і сярод аўтараў кінаальманаха няма замежных імёнаў. І дзякуй богу! Усё ж такі Масква не Парыж: пра нашу краіну ніхто нічога толкам не ведае, а асацыятыўны шэраг, як паказваюць, у прыватнасці, «Загана на экспарт» і «Солт», за шмат гадоў мала змяніўся. Страшна ўявіць, які піянерскі набор з Леніным, гарэлкай, КДБ, мядзведзямі і крымінальнікамі атрымаўся б, вазьміся за Маскву рэжысёр збоку.

Аднак набор удзельнікаў айчыннага праекту, мякка кажучы, дзіўны. Канчалоўскі, Сторажава, Ахлабысцін, Фамін — гэта яшчэ зразумела, але можна пабіцца аб заклад, што ледзь не пра палову фігурантаў з рэжысёрскага складу альманаха вы ніколі не чулі.

Куратар фільма Ягор Канчалоўскі кажа, што заявак было нямала, але многія вядомыя рэжысёры аказаліся няздольнымі прыдумаць уцямную гісторыю на пяць хвілін, таму ў праект вырашылі браць тых, у каго ёсць хоць нейкае кінематаграфічнае імя.

Германікі, па словах Канчалоўскага, ён проста спалохаўся, а бачыць у праекце «новую хвалю» не захацеў, бо планаваў атрымаць не фестывальнае, а масавае, глядацкае кіно. А вось тут мы падыходзім да таго, як наш кінаальманах мог абярнуць местачковасць у плюс і чым «Масква, я люблю цябе» магла б стаць, але, на жаль, не стала.

Напрыклад, «Масква, я люблю цябе» магла б стаць партрэтам сучаснага расійскага кіно. Як «Кароткае замыканне», але значна маштабнейшым — варта было толькі сабраць тых, хто сёння знаходзіцца ў авангардзе расійскай кінавытворчасці, чые прозвішчы на слыху, а фільмы выходзяць у пракат або ўдзельнічаюць у фестывалях. Партрэтам чаго з’яўляецца карціна, у якой разам выступаюць рэжысёр «Найлепшага фільма — 2» Алег Фамін, мэтр Георгій Натансон, які апошні раз браўся за мастацкае кіно ў 1991 годзе, і Арцём Міхалкоў, — загадка. Быць можа, усё ж такі Масквы? Не, і тут адгадалі.

Гэта праблема нумар два. Раз усе ўдзельнікі мясцовыя (ну ці ўмоўна мясцовыя грамадзяне былога СССР), лагічна было б чакаць, што ў іх фільмах Масква паўстане рэальным горадам з плоці і крыві, а не плацдармам для фантазій, навеяных паштовачным чынам, як у выпадку з Парыжам і Нью-Ёркам. Ды і хто, акрамя нас саміх, мог бы асэнсаваць Маскву з усімі яе праблемамі, якіх хапіла б на дзесяць кінаальманахаў?

Адзін з найбольш асэнсаваных эпізодаў — навела Ягора Канчалоўскага па сцэнары Івана Ахлабысціна аб тым, як каўказская групоўка сутыкнулася з бандай айца Іяана (сам Ахлабысцін) ля палаткі, у якой гандлюе чарнаскуры кветачнік. Высвятленне чарговасці перарастае ў бойку, абодва бандыты апынаюцца ў міліцэйскай машыне, па радыё грае «Ну што сказаць вам, масквічы». Сэнс просты, але ён хаця б ёсць: поп, негр-экспат, каўказец — усе яны масквічы, гэта дадзенасць, якую можна толькі прыняць і з яе пасмяяцца, што і робяць у фінале героі. Астатнія ўдзельнікі праекту збольшага абмежаваліся адцягненымі замалёўкамі і тэмамі, агульнымі для любога мегаполіса, — накшталт адзіноты і шалёнага рытму жыцця. Прадавачка марозіва ў ГУМе ўбачыла старога знаёмага і расплакалася, Лысы мажор у высотцы спрабуе застрэліцца, працаўніца метрапалітэна начамі малюе карціны, дзвюх апранутых у вясельныя сукенкі дзяўчат выкінулі з клуба. Ці Масква гэта? Ды неяк не асабліва.

Стварыць такую замалёўку, каб яна дыхала жывым, сапраўдным горадам, — справа, бясспрэчна, цяжкая. Але цяжкая — не значыць невыканальная.

Узгадайце Булгакава: «Масква аддавала назапашаны за дзень у асфальце жар, і ясна было, што ноч не прынясе палёгкі. Пахла цыбуляй з падвалу цётчынага дома, дзе працавала рэстаранная кухня, і ўсім хацелася піць, усё нерваваліся і злавалі». Ды што выбіраць цытаты: па «Майстру і Маргарыце» можна ладзіць маскоўскія экскурсіі, а Патрыяршыя сажалкі зрабіліся культавым месцам паломніцтва. Дарэчы, ёсць у альманаху спроба згуляць на тэрыторыі пісьменніка: ва «Усмешцы летняй ночы» Кацярыны Калінінай на набярэжнай з’яўляецца дзіўны спадар, які, здаецца, ведае пра будучыню больш, чым належыць звычайнаму чалавеку. Але фантасмагарычнай і вельмі адчувальнай булгакаўскай Масквы, у паветры якой раптам запахла абрыкосавай, тут, на жаль, няма і ў паміне.

Сам Ягор Канчалоўскі застаўся не зусім задаволены атрыманым альманахам.

Прынамсі, прызнаў, што фільм выйшаў па якасці вельмі няроўным, але адказнасць з сябе зняў, заявіўшы, што аўтарам давалася поўная творчая свабода, ды і ўвогуле працаваць з расійскімі кінематаграфістамі — сапраўдная пакута, таму што яны вечна не паспяваюць у тэрмін і абяцанняў не выконваюць. Але справа, верагодна, не толькі ў неарганізаванасці айчынных кіношнікаў, але і ў матывах стварэння маскоўскага праекту. Першапачаткова Канчалоўскаму прапаноўвалі ўзяць удзел у «Парыж, я люблю цябе», але потым выключылі — быццам бы палічыўшы яго задуму непаліткарэктнай. Выбыўшы з праекту, Канчалоўскі вырашыў зрабіць усё тое ж самае, але сваё і ў Маскве. А з крыўды і упартага «мы таксама так можам» рэдка выходзіць нешта добрае.

Вядома, у выпадку з маскоўскім альманахам можна было б зрабіць скідку на адну істотную праблему. Уласна, назавіце 10 прычын, з якіх вы любіце гэты горад. Ці пяць. Ну ладна, хаця б адну. Як заўважыў мой знаёмы,

Парыж любяць ўсе, а вось любоў да Масквы патрабуе абгрунтаванняў.

Масква, што задыхаецца ў выхлапах машын, — злы аляпаваты горад, які шчупальцамі, нібы спрут, выцягвае ўсе жыццёвыя сокі. За што яе любіць? Але насамрэч любіць Маскву лёгка. Масква — гэта не толькі абыякавая фінансавая сталіца, але маляўнічыя завулкі і велічныя прасторы. Колькі б ты ні жыў у гэтым горадзе, у ім заўсёды застаюцца сакрэты: паўгадзіны едзеш — і трапляеш у раён, дзе ніколі не быў. Ды і як можна не прасякнуцца эклектыкай Масквы, у якой савецкае мінулае ўжываецца з хайтэкавай будучыняй і залатымі купаламі?

На архітэктурным полі гуляе Мурад Ібрагімбекаў у авангардным эпізодзе «Аб’ект № 1», які ездзіў у якасці самастойнай кароткаметражкі на конкурс у Венецыю. Гэта сацарт-мініяцюра аб працоўных, што мыюць высотныя аб’екты, паслядоўнасць якіх складаецца ў кароткую гісторыю краіны. Ад савецкай спадчыны — помніка Гагарына — да ўвабралага імперскія амбіцыі Пятра, а затым да Крамлёўскай вежы з зоркай: на думку Ібрагімбекава, мы вяртаемся да мінулага. Але яго разумная і яркая навела — выключэнне з агульнага правіла.

Сусальная пошласць, хмарачосы пафасу і недарэчны размах зліліся ў відовішча, поўнае адначасова і недарэчнасці, і велічы.

Вось толькі любові ва ўсім гэтым — ні кроплі. Не, гэта яшчэ не «Масква, я не люблю цябе» — хутчэй, «Масква, змірыцеся».