Для многіх з нас праца экскурсавода здаецца манатоннай і аднастайнай, ды і як іначай, калі даводзіцца некалькі разоў на дзень расказваць адно і тое ж? Ці так гэта на самой справе, мы даведаліся ў загадчыка аддзела па экскурсійнай працы музея “Замкавы комплекс “Мір” Дзмітрыя Манкевіча.
– Дзмітрый Міхайлавіч, як Вы сталі экскурсаводам?
– Па адукацыі я гісторык і юрыст, таму шанц праводзіць экскурсіі, мусіць, падкінуў сам лёс. Убачыў вакансію ў Мірскім замку і вырашыў паспрабаваць. Вядома, гэтая справа была для мяне ў навіну, бо экскурсійнага вопыту раней не было – быў толькі настаўніцкі. Але паколькі мы расказваем турыстам пра значны гістарычны пласт у пяцьсот гадоў, то, я ўпэўнены, мая адукацыю адыграла важную ролю. Да таго ж, я лічу, што ні адзін універсітэт не ў стане падрыхтаваць сапраўднага гіда – гэта павінна ісці знутры.
– На Ваш погляд, якімі неабходнымі якасцямі павінен валодаць добры экскурсавод?
– Вядома, галоўным аспектам з’яўляюцца веды. Але не менш важна валодаць добрай дыкцыяй, бо калі вы будзеце нешта мямліць, ніхто і слухаць не будзе. Таксама ў чалавека павінна быць прыемная знешнасць, харызма і абаяльнасць – тыя рэчы, якія будуць выклікаць прыхільнасць. Без сумневу, добры гід павінен быць выдатным псіхолагам, але галоўнае, каб яму гэта падабалася. Сакрэт выдатнай экскурсіі – запаленыя вочы слухачоў, якія не хочуць сыходзіць, бо нічога больш цікавага не чулі і не бачылі ў сваім жыцці. Таму калі экскурсавод на самой справе гарыць тым, што ён робіць, так жа будуць гарэць і турысты, для якіх вы застанецеся сапраўдным майстрам сваёй справы.
– Ці ёсць адрозненні паміж беларускімі і замежнымі турыстамі? У чым гэта праяўляецца?
– Думаю, што не адкрыю Амерыку, калі скажу, што кожная нацыя хоча пачуць звесткі, якія датычацца менавіта яе гісторыі. Але экскурсіі ў большай ступені адрозніваюцца з-за таго, што ў кожнай супольнасці маюцца свае этнічныя асаблівасці. Напрыклад, кітайскія турысты ўспрымаюць усё зусім інакш: яны слухаюць у асноўным хвілін дваццаць, а потым ідуць назіраць за прыродай – ляжаць каля возера, абдымацца з дрэвамі ці купацца ў дзьмухаўцах. І я ім не перашкаджаю. Значыць, ім патрэбна менавіта гэта. Калі браць іншых, то… палякі як палякі. Не вельмі ахвотна набываюць нашы сувеніры (смяецца). Астатнія – літоўцы, амерыканцы і іншыя – вельмі культурныя і ўважлівыя, таму з імі значна прасцей.
– З якой узроставай групай працаваць цяжэй за ўсё?
– Скажу так: як бацька, я дзяцей люблю, як экскурсавод – не вельмі (усміхаецца). Нягледзячы на тое, што яны – адзін з паказчыкаў наведвальнасці, працаваць з імі вельмі цяжка. Вы ж зразумейце: дзеці не заўсёды ходзяць на экскурсіі па свайму жаданню, ім гэта папросту не цікава. А як можна працаваць з чалавекам, калі яму апрыёры ўсё роўна і на Вітаўтаў, і на Разівілаў?.. Ладна яшчэ, старэйшыя класы. Ну з сярэднімі раз-пораз можна знайсці агульную мову, але з малодшымі… Многія музеі ствараюць спецыяльныя дзіцячыя пакоі, толькі б іх заманіць. Не ведаю, можа, гэта і нармальна, але я ўсё ж-такі прыхільнік таго, што Мірскі замак – сур’ёзная ўстанова. Таму, калі я бачу, што мне насустрач бягуць шэсцьдзясят дзяцей, адразу перадаю іх іншым супрацоўнікам (усміхаецца).
– Як Вы лічыце, ці патрэбен экскурсавод у наш інфармацыйны век, калі, па сутнасці, усё ёсць ў Інтэрнэце?
– Многія гавораць, што экскурсія дадае 20% да агульнага ўспрымання інфармацыі, але я з гэтым не згодны. 80% – вось рэальная лічба. Ведаеце, прыйсці і проста прагуляцца па залах – гэта адно, а праслухаць паўнавартасную экскурсію – зусім іншае. Безумоўна, вы можаце даведацца патрэбную вам інфармацыю дома, паглядзець экспанаты анлайн і быць задаволеным. Але я перакананы ў тым, што вы не атрымаеце тых “жывых” уражанняў і эмоцый, якія б чакалі вас тут. Нават з развіццём такіх сучасных тэхналогій, як 3D-мадэляванне, да нас усё роўна прыязджаюць і будуць прыязджаць. Паверце.
– Ці ёсць методыка, як зацікавіць абыякавага турыста? Як вярнуць яго ўвагу да экскурсіі?
– Тое, што пішуць у падручніках, на жаль, нельга назваць адзіным універсальным правілам. Зразумела, там даюцца рэкамендацыі па вядзенню экскурсій, але для кожнай установы яны свае. Вядома, у маіх калег маюцца нейкія свае хітрасці, але яны вам пра гэта ніколі не скажуць (усміхаецца). Пэўная складанасць яшчэ заключаецца ў тым, што мы не абіраем аўдыторыю, для якой праводзім экскурсію. Напрыклад, выкладчык ва ўніверсітэце працуе толькі са студэнтамі, таму ён можа прыдумаць пэўную стратэгію, якая дазволіць утрымліваць увагу моладзі. Мы ж працуем з рознымі людзьмі – ад акадэмікаў і бізнесоўцаў да рабочых аграпрамысловага комплексу. Да таго ж, экскурсіі праводзяцца групамі. Адкуль мы можам ведаць, што на дадзены момант адбываецца ў душы чалавека? Можа, яму проста неабходна адысці ад асноўнай масы і моўчкі пастаяць каля таго ці іншага экспаната? Таму махаць рукамі і крычаць: “Падыдзіце сюды”, ніхто не будзе. Чалавек прыйшоў са сваёй “наладай”, дык навошта яе збіваць?..
– Ці ёсць у Вашай працы месца фантазіі? Ці стараецеся часам перабольшыць звесткі пра той ці іншы экспанат?
– Я лічу, што экскурсавод заўсёды павінен праводзіць мяжу, якая акрэсліць, напрыклад, што гэта – дакладныя гістарычныя факты, а гэта – легенда. Але, на жаль, фантазуюць экскурсаводы вельмі часта. Чаму? Бо гэта самы просты і танны спосаб утрымаць людскую ўвагу. Асабіста для мяне гэта недапушчальна, бо перабольшванне, у першую чаргу, сведчыць пра няякасную і непрафесійную працу. Ды і ўвогуле, навошта ўтрыраваць, калі можна з розных бакоў расказаць пра той ці іншы экспанат, правесці параўнанне – і такім чынам даць магчымасць яго запомніць?
– На якіх экскурсіях Вы былі і дзе марыце пабываць?
– У свой час я праслухаў тры экскурсіі ў Парыжы, але, прызнацца, не закранула ніводная. Дзе спадабалася на самой справе, дык гэта ў Аўстрыі, Берліне і ў Царскім Сяле, што ў Пецярбурзе. Апошняя, дарэчы, доўжылася ўсяго дваццаць хвілін, але была настолькі цікавай і эмацыйнай, што запомніцца надоўга. А ўвогуле, мне падабаецца назіраць за працай сваіх калег: магу прыяднацца да якой-небудзь групы і сачыць за тым, як праводзіць экскурсію мой замежны калега. Я люблю вучыцца, бо, як сказаў вышэй, ні адна ВНУ гэтаму майстэрству не навучыць…
– Дзмітрый Міхайлавіч, у чым сакрэт выдатнай экскурсіі?
– Кожны турыст, будзь то беларус, паляк або кітаец, павінен адчуваць мурашкі па сваім целе. Экскурсія – гэта як канцэрт. Вось, напрыклад, навошта людзі плацяць грошы і ідуць на ўлюбёных выканаўцаў, калі, па сутнасці, ведаюць усе песні і могуць паслухаць іх дома? Так і тут. Чалавек прыходзіць не толькі за ведамі, але і за ўражаннямі. Таму лепшы паказчык добрай экскурсіі – гэта заварожаныя погляды і ком у горле. Калі ты бачыш, што ўся група стаіць моўчкі і баіцца нават слова прапусціць, то разумееш: вось яно, атрымалася.
Гэта цікава
За 2018 год у музеі “Замкавы комплекс “Мір” адбылася 10021 экскурсія, 26 рэгістрацый шлюбу, 33 экскурсіі з элементамі дэгустацыі, 43 дарослых і 47 дзіцячых экскурсій з элементамі анімацыі. Таксама ў маі мінулага года быў зафіксаваны абсалютны рэкорд – 110 экскурсій у дзень.
Вікторыя КАСЦЮК
Фота прадастаўлена музеем «Замкавы комплекс «Мір»