«Няхай і твайго бацьку заб’юць»
Зоя Сідараўна Нядбайла даўно атрымлівае заслужаную пенсію, але працягвае працаваць урачом-траўматолагам. Яна ўспамінае першыя дні вайны і акупацыю нашай сталіцы гітлераўцамі. Восенню Зоя збіралася пайсці ў першы клас, а пакуль хадзіла ў дзіцячы сад, дзе яе маці працавала выхавальніцай.
— Мы жылі ў прыватнай хаце на вуліцы Маляўшчыцкай, гэта за цяперашнім ЦУМам. Калі немцы пачалі бамбіць Мінск 22 чэрвеня 1941 года, была паніка. Пра планавую эвакуацыю, пра якую пастаянна хвалілася начальства, у мітусні ўсе забыліся. Эвакуіравалі толькі адказных работнікаў. Сярод іх быў мой дзядзя Уладзімір Дрывоцінаў, які працаваў у Наркамаце фінансаў БССР. Яго сын Барыс Уладзіміравіч Дрывоцінаў потым стаў прафесарам, вядомым вучоным у галіне медыцыны.
Дзядзя Валодзя Дрывоцінаў з сям’ёй жыў у двухпавярховым драўляным бараку ў Грушаўскім пасёлку Мінска. Перад эвакуацыяй ён заскочыў да нас і папрасіў маму, якая была яго роднай сястрой: “Ніна, калі зможаш, захавай нашы рэчы. Як вернемся назад — спатрэбяцца”.
Па Мінску акупанты развесілі аб’явы, што насельніцтва павінна здаць радыёпрыёмнікі. За невыкананне загаду — расстрэл.
Праз некалькі дзён мама наняла вазок, і мы паехалі на кватэру дзядзі Валодзі. Тут ужо гаспадарыла суседка Вольга Дабравольская з п’янымі паліцаямі. Мы пагрузілі тое-сёе з рэчаў, а самае каштоўнае — швейную машынку “Зінгер” — Вольга не аддала, паабяцала аддаць пазней.
Сярод рэчаў дзядзі Валодзі быў радыёпрыёмнік. Тата схаваў яго ў нішу ў склепе.
Дабравольская напісала данос.
Тату выклікалі ў паліцыю, якая месцілася насупраць цяперашняга Рускага драматычнага тэатра, і загадалі неадкладна здаць прыёмнік.
Выцягнуўшы нейкія правады, тата зрабіў яго няспраўным і здаў.
Даведаўшыся, што прыёмнік няспраўны, Вольга Дабравольская зноў заявіла, што той прыёмнік быў замежны і добра працаваў.
Тата сцвярджаў, што іншага прыёмніка ў нас ніколі не было, бо такія рэчы меліся толькі ў начальства.
А суседка дзядзі Валодзі стаяла на сваім.
Тату пагражаў расстрэл.
Я валялася ў нагах Дабравольскай, цалавала калені, прасіла забраць назад заяву.
Ды яна была няўмольнай: “У мяне мужа няма, няхаў і твайго бацьку заб’юць немцы”.
У паліцыі я заўважыла знаёмага паліцая.
Перад вайной ён вучыўся на юрыдычным факультэце з маім дзядзем Віцем. (Потым дзядзю Віцю, камісара батальёна, паказвалі ў хроніцы ТАСС.)
Паліцая таксама звалі Віктарам. Захліпаючыся слязамі, я кінулася да яго.
Паліцай распытаў пра ўсё падрабязна і пайшоў да нямецкага начальніка, які размаўляў праз перакладчыка.
Расстрэл тату замянілі 25 розгамі.
У пакой для экзекуцый зайшоў той паліцэйскі, перагаварыў. Чатыры ўдары жалезнымі прутамі кат рабіў па сцяне, а пяты — па маім бацьку.
Калі тату, акрываўленага, выкінулі на калідор, у яго аказаліся зламанымі палова рэбраў, а скура потым паўгода гніла.
Я, сямігадовае дзяўчо, не ведала, што рабіць. Выскачыла на вуліцу і спыніла ездавога з падводай. Расказала, што тату моцна збілі ў паліцыі, і папрасіла завезці яго на Маляўшчынскую.
Ездавы аказаўся спагадлівым чалавекам, завёз тату дадому, платы не ўзяў ні капейкі.
…Мінула некалькі год. Германія была разгромлена.
Я закончыла Мінскі медыцынскі інстытут і працавала дзіцячым урачом.
Аднойчы мне трапіў візіт да хворага дзіцяці. Глянула ў паперу: Дабравольская. Падымаюся па знаёмай лесвіцы. Заходжу ў кватэру. На каленях у маладой жанчыны — хворае дзіця. Я агледзела яго, выпісала лекі.
У куце на ложку, накрыўшыся коўдрай, воўкам глядзела тая паліцэйская “пані”, якая імкнулася падвесці пад расстрэл майго бацьку.
Кажу: “Цёця Воля, вы помніце Зою, якая на каленях прасіла, каб вы забралі назад заяву немцам пра радыёпрыёмнік? Помніце, як хацелі расстраляць майго тату? Помніце вашага суседа Уладзіміра Дрывоцінава?”
— Якога Дрывоцінава?! Якога Дрывоцінава?!” — прыкінулася яна дурніцай.
Я расказала дзядзю Валодзю (які вярнуўся з эвакуацыі і працаваў начальнікам упраўлення ў Міністэрстве фінансаў БССР) пра сустрэчу са здрадніцай і прапанавала вывесці яе на чыстую ваду.
— Не трэба, Зоя, — адказаў дзядзя Валодзя. — Няхай яе Бог пакарае.