Перманентная рэвалюцыя ў Тунісе

Мінула ўжо больш за два гады з моманту, калі беспарадкі ў Тунісе справакавалі хваляванні па ўсім арабскім свеце, названыя пасля "арабскай вясной", а да стабільнасці ўсё яшчэ далёка. У тым ліку і ў самім Тунісе. Больш за тое, складваецца ўражанне, што ўсё толькі пагаршаецца. Пасля выгнання абвешчанага "дыктатарам" прэзідэнта Бен Алі рэзка знізіліся тэмпы росту эканомікі, скараціліся інвестыцыі (у цэлым за 2011 год прамыя замежныя інвестыцыі ў краіны Блізкага Усходу і Паўночнай Афрыкі панізіліся на 24% да 50 млрд долараў, і тэндэнцыя прадоўжылася ў 2012 годзе). Як падлічыла падраздзяленне Rеutеrs — BrеаkіngVіеws, эканамічны ўрон ад "арабскай вясны", уключаючы бліжэйшыя гады, складзе для краін, якія ўзялі ў ёй удзел, прыкладна 225 мільярдаў долараў. І доля Туніса ў панесенай страце дастаткова вялікая, улічваючы, што па памеры насельніцтва ён удвая перавышае Лівію, а ўзровень заможнасці яго грамадзян (згодна з крытэрыем ВУП на душу) вышэйшы за ўкраінскі.

Усё гэта азначае скарачэнні паступленняў у бюджэт, рост беспрацоўя і нарастанне сацыяльнай напружанасці. Праблемы ў эканоміцы ўжо на Бен Алі не спішаш — цяпер за іх даводзіцца разлічвацца новай, "дэмакратычнай" уладзе. У Канстытуцыйнай асамблеі, дарэчы, дамінуе ісламісцкая "Партыя адраджэння", прадстаўнікі якой атрымалі 90 месцаў з 217. У той жа час на аднапартыйны ўрад мандатаў у партыі не хапіла, і яго давялося фарміраваць кааліцыйным, што палітычнай стабільнасці і развіццю эканомікі таксама відавочна не садзейнічае.

Самай вялікай праблемай улады з'яўляецца вялікая колькасць людзей, якія ўпэўнены, што, калі ўрад або прэзідэнт перасталі быць ім сімпатычнымі, трэба выходзіць на вуліцу і рэвалюцыйным чынам здымаць уладу. Так і адбылося з Бен Алі, ці не праўда? А тое, што з-за палітычнай нестабільнасці і пастаянных спроб новых рэвалюцый інвестары і проста багатыя людзі ўцякаюць з краіны і скарачаецца колькасць працоўных месцаў, для іх вельмі абстрактная ідэя.

Перманентная рэвалюцыйнасць Туніса (як, зрэшты, і іншых краін, дзе "перамагла дэмакратыя" ў 2011 годзе) знайшла адлюстраванне ў трагікамічнай форме і ў спісе "100 глабальных мысліцеляў" 2012 года, складзеным амерыканскім часопісам Fоrеіgn Роlісу. Прэзідэнт Туніса Мансеф Марзукі заняў у гэтым спісе другое месца з фармулёўкай "за падтрыманне жыццядзейнасці ідэі "арабскай рэвалюцыі", што ў святле падзей у Тунісе выглядае неяк двухсэнсоўна. Цікава адзначыць таксама, што Туніс ужо з канца 1990-х мае пагадненне аб асацыяцыі з Еўрапейскім саюзам, такога ж кшталту, як і тое, ратыфікацыі якога цяпер некаторыя чакаюць ва Украіне як гарантыі працвітання эканомікі і адыходу ад цяперашніх праблем. Як паказвае вопыт Туніса, значна важней палітычная стабільнасць.

Трывожныя падзеі ў Тунісе на пачатку лютага 2013 года звязаны з забойствам невядомымі лідара апазіцыйнай "Партыі аб'яднаных патрыётаў-дэмакратаў". Шакры Белаід быў смяротна паранены чатырма выстраламі 6 лютага на парозе ўласнага дома. Гібель палітыка некаторыя звязалі з яго антыўрадавай дзейнасцю, хоць кіруючая партыя рашуча адхрысцілася ад "агіднага" злачынства. Гэтай заяве можна верыць, улічваючы тое, што забойства наносіць асноўны ўрон не апазіцыі, у якой шмат лідараў, а кіруючай партыі. Як і чакалася, пахаванне апазіцыйнага палітыка перарасло ў масавыя сутыкненні з паліцыяй у сталіцы. Гэты прыклад перанялі і пратэстуючыя ў іншых буйных гарадах краіны. У некалькіх гарадах былі падпалены офісы кіруючай партыі. Сітуацыя не палепшылася і пасля дэманстрацыі ў падтрымку "Партыі адраджэння". Яе ўдзельнікаў не было так многа, як пратэстуючых.

Пратэсты і сутыкненні перараслі ва ўрадавы крызіс. Прэм'ер-міністр Туніса Хамадзі Джэбалі прыгразіў падаць у адстаўку, калі некалькі міністраў не будуць зменены. На яго думку, неабходна стварыць урад не з палітычных дзеячаў, а з прафесіяналаў. Хоць сам прэм'ер-міністр у адстаўку пакуль не пайшоў, тры міністры ад партыі "Кангрэс за рэспубліку", якая ўдзельнічала ў фарміраванні ўрада, падалі ў нядзелю ў адстаўку ў знак пратэсту супраць таго, што спроба Джэбалі набраць ва ўрад прафесіяналаў не ўвянчалася поспехам.

Цяжка прадказаць далейшае развіццё падзей. Хочацца спадзявацца, што разумны сэнс у большасці жыхароў Туніса атрымае перавагу і краіне ўдасца адысці ад пастаянных спроб змены ўлады пры дапамозе рэвалюцый. У адваротным выпадку беспрацоўе і ўзровень жыцця, які паніжаецца, — яшчэ не самы горшы сцэнарый. Улічваючы растучы градус супрацьстаяння і ўсё больш радыкальныя лозунгі пратэстуючых, магчыма развіццё падзей па сірыйскім узоры, з баямі на вуліцах і тысячамі загінулых. А такога нікому не пажадаеш.

Сяргей КІЗІМА,

загадчык кафедры міжнародных адносін Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь,

доктар палітычных навук