Анатоль КАЗЛОЎ - Графіня з ружай

                                                                              Апавяданне 

Усё пачалося са свечкі. Яна патрэсквала, і нервова-мяккае святло ад яе падала на Вацэкаву схіленую галаву, на знясіленыя рукі, на стол з горкай недакуркаў. Божа мой, як смуродна і беспрытульна, як цяжка і нудна на сэрцы. Горшых дзён не пасылала Вацэку сонца, ды, мажліва, і не пашле. Патугі да жыцця мізэрныя і нікчэмныя, накшталт казюркі, пахаванай няўмольным лёсам у папяровым мяшэчку з маннымі крупамі.

Але з чаго пачаць? Дзе і ў чым шукаць прычыну? Здаецца, гэта было раніцай... Не! Раніцай у той час авалодаў дзень. Так, тое было днём. А мо вечарам? Ага, усё ж вечарам.

Жанчына ішла, апусціўшы галаву. Скураныя нагавіцы адбівалі водбліскі ліхтароў, а ў заблытаных ветрам валасах з трагічнай скупасцю тырчэла чорная ружа. Чорная, як небыццё. Пад пахай яна несла вялізную ляльку. Васковая голая галава плаўна хісталася і быццам драмала. Многія гараджане з казытлівай цікавасцю азіраліся на жанчыну і пужліва абыходзілі яе. Для жанчыны ж людскі ручай — што струмень стылых машын. Усе і ўсё нежывое — зашклянёна-цэментаванае.

Вацэк не звярнуў. Яны зачапіліся плячыма — і лялька ляснулася аб тратуар.

— Навошта дабіваеш мяне, мой хлопчык? Дарога шырокая, як нябесны прасцяг, а ты...

— Вось ваша лялька. Не наўмысна гэта.

— Ай, незнарок... Лёс. Ты ведаеш, што такое лёс?

І яны пайшлі поплеч.

— Мінулае — мая будучыня, учарашняе — маё сёння, а заўтрашняе — зжаўцелая гісторыя, успамін пра мяне. Ты студэнт?

— Ага.

— А я графіня. І цэлую вечнасць не ела. У целе, венах — нікацін і кава.

— Мо дзе перакусім?

— Не магу. Нутро выварочвае ад кожнай з'едзенай крошкі. Не магу, не магу есці трэці дзень. Мне жахліва здрадзілі. Выцерлі ногі і пакінулі, як падраную спадніцу. Зябнуць рукі, ледзянее цела, мой ты студэнцік. Божа мой, як выжыць? Я хачу святла, а паўсюль цемра і халадэча. Ты ведаеш Новы запавет?

— Адкуль?

— А я табе скажу: паводле Іаана, там пішацца: кожны, хто робіць благое, ненавідзіць святло і не ідзе да святла, каб не выявіліся ўчынкі яго, бо яны благія. Я не пераношу цемры. Жахліва, калі яна ўсярэдзіне замест сэрца. Бойся здрады, як гільяціны, як смерці. Хоць чаму баяцца смерці? Яна — спачын, пачатак новага і нязведанага, дужа жаданага для мяне. Шкода цябе, хлопчык. Бяжы, адыдзі хутчэй, схавайся. Ну навошта ты ўзяў мяне пад руку? Зараз мае флюіды пяройдуць да цябе, і будзеш ты кідацца, пакутаваць, як кляновы ліст пад абцасам вар'ята.

— Здрада — крок. Вам здрадзілі, знацца, яны пайшлі наперад, няважна, ці далёка. Здрада...

— Памаўчы, мой хлопчык. Гэта філасофія не варта ўсплёску хвалі. У цябе баліць і кружыцца галава?

— Так.

— Зараз міне. І ніколі-ніколі ты не спазнаеш боль. Ні болю расчаравання, ні болю кахання, ні фізічнага, ні душэўнага. Павер мне. Скажы: "Я гэтага хачу!".

— Не!

— Няшчасны! Паглядзі, як згараюць людскія душы. Аж смуродна, немагчыма дыхаць. А колькі ўспыхне пякельным агнём іх заўтра?!

— Вы анёл ці чорт?

— Ха! Анёл ці чорт? Я — графіня, жанчына з мінулага стагоддзя. Гэта ведаю я. І не будзь, студэнт, максімалістам. Максімалізм — мая стыхія. Ты некуды спяшаўся?

— Зусім не.

— Праводзь у царкву. Не бойся. Там адзінае месца для ачышчэння. Там можна пакінуць усё, забраўшы душу. Усё пачынаецца са свечкі. Запомні, мой хлопчык. Славы ад людзей не бяры. Помніш? Але што ты помніш... І ўсё ж Хрыстос некалі сказаў: хто есць цела маё і п'е кроў маю, мае жыццё вечнае, і я ўваскрашу яго ў апошні дзень. Бо цела маё сапраўды ёсць ежа і кроў мая сапраўды ёсць пітво... А маё цела з'елі і выпілі кроў. Чалавек жа мае права есці толькі Хрыстова цела і піць яго кроў. Навошта, скажы, навошта з'елі маё цела і выпілі кроў?

— Хто яны?

— Яны... Ах, хлапчанё! Я спіхну цябе ў бруд і нізасць. Скажы, ці маю права рабіць такое?!

— Маеце.

— Маю? А што? Я не святая! Я ці не самая з самых... О, Божа, як я заблыталася, якія пакуты перанесла! Хочацца быць лепшай, чым ёсць, а не атрымліваецца... Тры гады дзяліла ложак з чалавекам, якога кахала больш, чым заўтрашні дзень. Ён быў маім богам. Выбачай, Хрысце, за словы. Толькі ж было, было такое. Не думай, быццам я жыла непадступна. Некалі мела мужа, дзяцей. Але па-сапраўднаму магла жыць толькі з ім адным. Я дыхала яго дыханнем. Я... не, не магу! Не магу, мой хлопчык. Вось і царква. Заходзь і не бойся. Я графіня, і побач з табою. Заходзь. Усё пачынаецца са свечкі.

Ішла служба. Вацэк з графіняй праціснуліся праз натоўп прыхаджан, падышлі да абраза Маці Божай. Перажагнаўшыся і нізка схіліўшы галаву, графіня першая прыпаліла свечку. Паўтараючы яе дзеянні, Вацэк зрабіў тое ж. Некалькі хвілін яны стаялі моўчкі. Для Вацэка час ад часу голас бацюшкі правальваўся ў нейкую багну. У вушах стаяў невытлумачальны гул.

— Пайшлі, студэнцік, пайшлі.

Цягуча дробны дождж сыпаў з цёмнага прадоння неба. Порысты асфальт здзіраў падэшвы чаравікаў і запаўняў закуткі між абадраных будынкаў шчымлівым неспакойным шоргатам. Скупаватыя кроплі дажджу абсыпалі раскіданыя валасы графіні і стварылі ўражанне пышнаватага аўсянага снапа. Графіня і студэнт маўчалі. У такт іх хадзе целяпала нагамі лялька. Цяпер яна здавалася бязлітасна заціснутым пад пахай дзіцем.

— Табе куды?

— Я сёння вольны.

— Аблегчы тады мой вечар.

— Не супраць. Нам на метро ці на тралік?

— Ніколі не езджу на грамадскім. Люблю таксоўкі. Мая кватэра недалёка, нашчоўкае на рубель.

— Мо зойдзем у кавярню і дадзіце адпачыць сваёй ляльцы?

— Гэта не лялька. Гэта — Ён. Яго ўвасабленне, вобраз. Няхай бачыць мае пакуты і сам пакутуе. Але дома я маю файную пляшку малінавай гарэлкі і арэхавы лікёр. Прывезла са Швецыі. Табе як, піць можна?

— Мне можна ўсё.

— Неяк стала лягчэй пасля царквы. Быццам вярнулася ў далёкія і забытыя гады. Тады басанож бегала па шырачэзным прырэчным лузе і растоптвала кратовіны. Не, няпраўда! Здаецца, я выкупалася ў моры і ляжу на гладкай нагрэтай скале. Дужа люблю мора і кіпарысы, неахайныя валасатыя пальмы. Ён іх таксама любіў. Зараз усё гэта любіць з іншай. Вунь, здаецца, вольнае таксі. Пытай. Ага, паехалі.

Восень. Вечар. Мяккае гойданне машыны. Каналізацыйныя калодзежы чужароднымі прадоннямі выплывалі на халодным целе асфальту. І нейкая беспрытульная, з натапыраным пер'ем варона засяроджана стаіць на белай паласе,  што рассякае дарогу. Яна, адрачоная ад вялікага свету, не звяртае ніякай увагі на машыны. Што там машыны? Горш чым ёсць — не будзе. Ёй надакучыла гуляць у хованкі з птушыным жыццём.

Перамігванне святлафораў. Толькі чырвоны колер не для таксіста. Гартаюцца вуліцы. Яны — старонкі таўшчэзнай кніжкі, назва якой — горад.

Графіня зварухнулася, вяртаючыся з бязмежнага сусвету ўспамінаў. Лялька пустымі вачыма прыліпла да мяккай абшыўкі.

— Павярніце за краму, тут і спыніцеся. Добра. Пайшлі.

Першы паверх. Шчоўкнуў замок, і яны, адарваныя ад чужых вачэй, зайшлі ў кватэру.

— Распранайся. Пантофлі пад зэдлікам. Праходзь. І сядай, дзе прыдатней. Што хочаш паслухаць?

— Пастаўце кружэлку "Чыкага".

— Не выкай.

— Як хочаш.

Графіня выйшла, прымасціўшы ляльку на пуфіку. Музыка, быццам цыгарэтны дым, запоўніла пакой.

— Пакуль збяру на стол, можаш паглядзець, — графіня кінула на канапу стос часопісаў. — Са Швецыі. Там гэта можна, дазволена каханне на спажыўца. Пачырванеў?

— З мяне каленкамі не выціснеш чырвані. Парнуха — не навіна, крыху брыдка.

— Нічога, нічога.

Графіня ўзяла з шуфлядкі свечку, ці не з царквы. Пстрыкнула запальнічкай і паставіла на столік.

І ўсё пачалося са свечкі.

Малінавы прысмак гарэлкі. Хмельна. Паўсюль: на падлозе, століку, на канапе, на якой паўляжыць Вацэк з графіняй, — раскіданы разгорнутыя часопісы. Хліпкае святло свечкі выхоплівае позы кахання на спажыўца.

— Мне даспадобы гэта. Проста і арыгінальна. Адкладваем асобна. Мой хлопчык, толькі ці не зашмат? Але, глядзі-глядзі, ну як прамінуць? Такую расцяжку наўрад ці зраблю і ўсё ж паспрабую, а?

— Адкідвай у кучу.

— Божа мой, не думай, я заклінаю цябе, не думай пра мяне дрэнна. Студэнцік ты мой, мой ты светлы промень. Я паганая, дрэнная. Толькі не пакідай мяне сёння. Не губі. Адзінота горш за сіло. Ты малады, і сэрца тваё яшчэ без пісягоў здрады. Пацалуй мяне. Моцна-моцна, як не цалаваў нікога. Мой хлопчык, мой выратавальнік, мой анёл.

— Супакойся. Вып'ем яшчэ па адной.

— Ах, распранайся. Давай скінем адзенне, тут горача і млосна. Я дапамагу. Пайшлі ў ванную. Хачу памыць цябе сваімі рукамі, як і маці ў дзяцінстве не мыла. Не саромейся, дурненькі, не бойся мяне. Во так. Пакінем усё тут. Пайшлі.

— У цябе прыгожыя грудзі.

— Дзякуй, мой мілы, дзякуй, мой хлопчык.

Танюткімі струменямі вады графіня і Вацэк абліваліся па чарзе. Вада ручаінкамі збягала па іх скуры, утвараючы трывалыя баразёнкі. Графіня плакала. Плакала адчайна і надрыўна, паклаўшы галаву з мокрымі валасамі Вацэку на плячо. Поліэтыленавая фіранка скрадвала рысы іх целаў, рабіла расплывістымі. Хлопец цалаваў яе шчокі, вочы, лавіў вуснамі саланаватыя слязінкі, што не паспявалі зліцца з вадой.

Пасля яны леглі на канапу.

— Ты не стаміўся, мой любы? Не будзь такім гарачым. У нас яшчэ цэлая ноч. Лепш паслухай прыпавесць, вечную і мудрую. Неяк прывялі фарысеі і кніжнікі да Хрыста жанчыну, злоўленую на здрадзе свайму мужу, і спыталі ў Хрыста, што з ёю рабіць. Па законе ад Маісея такіх пабівалі каменнем. А што скажаш ты, пыталі яны ў Хрыста. І што ты думаеш, мой хлопчык? Хрыстос ім адказаў так: хто з вас бязгрэшны, першы кінь камень у яе. Пачуўшы такое, фарысеі і кніжнікі, дакораныя сумленнем, павыходзілі адзін за адным.

Зразумей мяне правільна, я не апраўдваю сябе, ды і не хачу. Гэта проста крык душы.

...Усё пачалося са свечкі...

Разрываецца Вацэкава сэрца. Смокча яго нудота і роспач. Маўчыць графінін тэлефон, моцна зачынены дзверы. Ці было ўсё гэта? Раніцай, за кавай, яна хавала вочы, адводзіла іх ад Вацэкавага позірку. Глядзела на ляльку, якая сядзела тут жа, на зэдліку за сталом. Перад ёй таксама стаяў кубачак з кавай.

І вось цяпер Вацэк паліць адну за адной свечкі, набытыя ў царкве, і шукае ў водбліску нервовага агеньчыка графініна аблічча...