З-пад марозу апенькі, альбо Залаты ўзрост Кледнявічаў
— Залаты ўзрост? Гэта як у нас — за 70 гадоў, бліжэй да 80-і! Можа, не ўсім падабаецца, але нам нармальна!
— З-пад марозу апенькі! Мы тут усе натуральныя дзеўкі! Не пудрымся, на фарбуемся і не румянімся. Пражылі і не ведаем, як тая памада адкрываецца і дзе купляецца.
— Мы задаволеныя: збяромся, пасмяёмся, паспяваем. Ну чым не залаты ўзрост?
Спеўкі і танцы да ўпаду
У вёсцы Кледнявічы, што ў Дрыбінскім раёне, цэнтр жыцця — бібліятэка-клуб. Улетку на зялёнай паляне каля невялікага будынка бібліятэкі збіраюцца ўдзельнікі клуба для сельскіх пенсіянераў пад назвай "Залаты ўзрост".
Дзясятак бабуль, апранутых у святочныя строі і вышыванкі. З упрыгажэнняў — яркія хусткі і пацеркі, ужо амаль што музейных узораў моды сярэдзіны мінулага стагоддзя. Сярод спявачак — адзіны мужчына ў кепцы, упрыгожанай пунсовымі макамі (абсалютна наглядная ілюстрацыя таго, што жанчыны жывуць даўжэй за мужчын).
Імправізаваны канцэрт пачынаецца, старыя бадзёра пад гармонік зацягваюць "Ой, пры лужку, пры лужку..." Потым парамі танцуюць "лайдака". На іншым баку паляны ў далоні пляскаюць аднавяскоўцы, якія падцягнуліся з дзецьмі і сабакамі падтрымаць "Залаты ўзрост".
Клуб працуе пры бібліятэцы з 1998 года і вельмі шануецца яго ўдзельнікамі. Гавораць, што яны душой маладзеюць: дзякуючы рэпетыцыям ды выступленням проста няма часу хварэць. Бабулі бегаюць на спеўкі, як у маладосці на танцы.
— Ах, хлопцы: глядзяць-глядзяць, а тады — хадзі пад ручку, — узгадвае Ефрасіння Рыгораўна Краўцова, якой амаль 80 гадоў. — Раней кашулі былі сацінавыя і паркалёвыя, і яны ўсе былі мокрыя пасля танцаў. Дадому прыйдзеш стомленая. Хадзіла адпачываць, а так замарылася!
— Калі ідзеш на танцы, трэба было сабраць гарманісту хоць бы літр жыта і некалькі яек, — не забываюцца на важныя дэталі жанчыны. — І яшчэ два яйкі гаспадыні хаты, дзе танцы, каб пусцілі. І тады ўжо скачам да ўпаду!
Саламяны матрац на шчасце
Міхаіл Іванавіч Анікееў — адзіны мужчына і лідар вясковага клуба. Спявае разам з жонкай Марыяй Якаўлеўнай, з якой пражыў 50 гадоў: нядаўна справілі залатое вяселле.
— Ён быў брыгадзірам на ферме, а я — даяркай: там пазнаёміліся. Запрашаў на танцы, вадзіў у кіно, потым пажаніліся, — Марыя Якаўлеўна не бачыць нічога рамантычнага ў гісторыі свайго кахання і шлюбу. Вось толькі памятае, што маладыя на вяселлі так і не пацалаваліся: засаромеліся сваякоў.
— Ой, і правільна, — кажа сваё слова за сціпласць і Ефрасіння Рыгораўна. — Цяпер усе цалуюцца, а пасля вяселля праз два тыдні разбягаюцца. Бо глядзяць, каб муж аўтамабіль падараваў, мільёны зарабляў, ды яшчэ на руках насіў. А калі не — дык развядуцца! А трэба працаваць і паважаць свайго мужыка, тады і ён будзе з павагай ставіцца да жонкі, і будуць жыць разам!
Бабуля Краўцова — галоўная жартаўніца ў "Залатым узросце". Яна і актуальныя прыпеўкі прыдумае, як хлопец 5 тысяч рублёў на піва пры пацалунку забраў з кішэні, і раскажа цікавыя гісторыі з уласнага жыцця.
— Я пайшла замуж за суседа, — кажа Ефрасіння Ягораўна. — Проста жылі, працавалі за палачкі ў калгасе. А каб ложак набыць, пяць гусакоў здалі на мяса. Аднак матраца не было. Як спаць? За тым часам лён малацілі, і пасля працы я напхала саломы, на плячо яе — і панесла дадому трафей. Брыгадзір Пятрок думаў, што я нешта каштоўнае скрала: "Стой, куды ідзеш?" Я яму: "Нам спаць з мужыком няма на чым". Ну і вось: на тым саламяным матрацы нажылі двух хлопцаў!
Пасляваеннае каханне
— Тут усе дзеці вайны стаяць, — паказвае на сваіх сябровак Міхаіл Іванавіч. — Вялікая Айчынная вайна — гэта была самая страшная падзея ў нашым жыцці. Побач з Кледнявічамі па рацэ 9 месяцаў праходзіла лінія фронту. На гэтым баку — немцы, а на тым — савецкія. Мы ўсё перажылі. Да вайны ў вёсцы было 200 двароў, а пасля засталося менш за дзясятак, бо ўсё спалілі.
Вяртанне з бежанцаў было пакутлівым: людзі паступова пакідалі зямлянкі, якія яны называлі "бункерамі", і сталі адбудоўвацца. Бабулі толькі ўздыхаюць, калі Анікееў расказвае пра тыя часіны: у калгасе "Трэцім вырашальным", які потым стаў "Пражэктарам", працавалі шмат, але не за грошы, а за працадні.
— А потым адрадзілася вёска, пабудавалі клуб, — працягвае мужчына. — І было нам добра, калі ўжо пасля вайны трохі абжыліся.
Без кахання, вядома ж, немагчыма было жыць у любыя часіны.
— О! Любоў круцілі, — смяецца старэйшая пяюха "Залатога ўзросту" 87-гадовая Вольга Рыгораўна Пруднікава. — Калі прыехала з бежанцаў, па суседстве жыў хлопец, якога звалі Іванам. У мяне быў тата, які ладзіў усім боты. Зладзіў і Івану. Хадзіў-хадзіў, глядзеў-глядзеў. А як споўніўся нам 21 год, то Іван з гарэлкай да маіх сваякоў з прапановай, а яны і не супраць. Сышліся, жылі і нажылі траіх дзяцей. А цяпер я адна...
Аднак бабуля, якая пражыла вялікае жыццё, ставіцца і да свайго цяперашняга адзіноцтва разважліва, як вясковы філосаф.
— І працаваць, і спяваць паспяваю! Не лянуюся! Вельмі ганаруся, што мною не грэбуюць, а валакуць мяне спяваць. Не кідаюць мяне і добра вітаюць у нашым клубе.
Бульба і сала, а не ёгурт і банан
Валянціна Кузьмінічна Лосева пасля школы адразу пайшла на ферму даіць кароў, потым гатавала на полі ежу касцам — тут жа, на полі ў вядры. Працавала шмат, але на танцы ўвечары бегла спрытна. Кавалерам быў свой вясковы хлопец: "Мы былі знаёмыя ўсё жыццё, а потым пажаніліся".
— Ой, за тым часам ніхто кампліментаў (нават цяжка вымавіць!) нам не казаў, — смяецца жанчына. — Гэта цяпер добра ўмеюць гаварыць. Тады ўсё было проста: селі, запелі, усміхнуліся. Хоць было цяжка, беднасць была, і есці не было чаго, а жылі з песнямі, весела, добра. А цяпер часта замест песень злосць. Гэта дрэнна.
У напамін пра тыя бедныя, але вясёлыя часіны пад кіраўніцтвам Валянціны Кузьмінічны бабулі зацягнулі гумарыстычную песню: пад шчымлівы матыў загаласілі, што "яшчэ свіння ў нас апарасілася, а мы з табой у разлуцы дасюль". Такая лірыка прабуджае ўспаміны пра пасляваенныя харчы.
— Не было чаго есці, — узгадвае бабуля Краўцова. — Здаралася, што збіралі плюшкі — гнілую бульбу, якая засталася ў полі. Разам з травой сушанай таўклі ў ступе і ляпёшкі пяклі. Трэба ж было чым карміцца.
Але, разам з тым, Ефрасіння Рыгораўна ці то жартам, ці то ўсур'ёз лічыць, што менавіта гэткі падножны корм (а па-сучаснаму — натуральныя харчы і вітаміны) дазволіў ім дажыць да такіх гадоў і нядрэнна сябе адчуваць, працаваць і нават спяваць:
— А цяпер усе харчуюцца немаведама чым! І маладыя не хочуць весяліцца ды спяваць, таму што ядуць гэтыя ёгурты ды бананы! Што нам той банан! Ён тут не нарадзіўся і не рос. Для нашага арганізма патрэбны дранікі, смажаная бульба, гарбузы ды яшчэ шматок сала! Сала як наясіся, дык мацней топчашся!
Ніна Цімафееўна Шадурская цярэбіць свае белыя перламутравыя пацеркі, калі дае параду маладым, у сувязі з цяперашнімі крызіснымі часінамі:
— Трэба болей працаваць — іншага выйсця няма. Быць спагадлівымі і не лаяцца. Гэта самае лепшае ў жыцці. Калі не будзе добрага настрою, любові адно да аднаго — нічога не будзе добрага.
— Падаецца, што лёгка не будзе, — падтрымліваюць жанчыну сяброўкі. — Але будзем жыць. Мы ў Кледнявічы на голую зямлю прыехалі і пражылі. І цяпер маладым трэба мець нейкую крышку зямлі за горадам, каб мець агарод. І калупацца там, і есці бульбу з капустай.
Самі бабулі, нягледзячы на свой паважны ўзрост, усё яшчэ трымаюць хатнія гаспадаркі і жывёлу. Як могуць, апрацоўваюць зямлю, каб дапамагаць дзецям і ўнукам — грашыма і харчамі. "Кумпяк на плечы — і ў горад!" — смяецца Ефрасіння Краўцова.
Іна Фанарыкава, загадчыца бібліятэкі-клуба ў Кледнявічах (падзякі ёй ад старых маглі б заняць асобную газетную старонку), гаворыць, што шмат чаму вучыцца ў вясковых пенсіянераў — і не толькі нейкім гаспадарчым сакрэтам, але і стылю жыцця.
— З такімі людзьмі хочацца працаваць. Калі ў сорак гадоў пачынаеш меркаваць, што жыццё хіліцца да захаду, то вельмі дапамагаюць стасункі з "Залатым узростам". Яны ў гэтым сваім узросце — бадзёрыя, вясёлыя, з запалам у вачах.
Мы часта скардзімся на жыццё, ці не так? Вядома ж, грошай нестае, а цэны высокія. Часам дзеці дрэнна сябе паводзяць. Падаецца, што нас не кахаюць, а калі кахаюць — то не так, як нам хочацца. Здараецца, хваробы адольваюць, а то і проста непрыемнае надвор'е напаткала. Звыклыя сяброўскія размовы, пагадзіцеся.
Але часам становіцца неяк сорамна за свае скаргі. Менавіта калі сустракаюцца ў жыцці такія людзі, як у Кледнявічах: якія хоць не ведаюць, як адкрываецца памада і што такое кампліменты, але пражылі з аптымізмам сваё не самае лёгкае жыццё, захавалі лепшыя якасці чалавечага характару ды маюць сілы даць добрыя парады і суцешыць тых, каму трэба будзе яшчэ пераадолець свае жыццёвыя цяжкасці і дастойна дажыць да залатога ўзросту.
Ілона Іванова, фота аўтара.
Дрыбінскі раён.