Шведскі шлях прыцягальны, але...

На адным з расійскіх тэлеканалаў беларускі палітолаг паведаміў, што ў нас сацыяльная дзяржава і Беларусь выкарыстоўвае шведскі варыянт. З апошнім цяжка пагадзіцца.

  Пра "грамадства ўсеагульнага дабрабыту", якое склалася ў Швецыі, даводзілася шмат чытаць. А ці магла б Беларусь, як і іншыя краіны на постсавецкай прасторы, выбраць шведскі шлях развіцця?

Многія палітыкі лічаць, што шлях, якім ідзе Швецыя, з'яўляецца найбольш мяккім пераходам ад "дзікага" капіталізму да "дэмакратычнага" сацыялізму. Даволі прыцягальны варыянт развіцця, які прыйшоўся б па душы былым савецкім грамадзянам. Чым жа Швецыя адрозніваецца ад іншых краін свету? Самае важнае, што шведам удалося знайсці кампраміс паміж наёмнымі работнікамі і ўладальнікамі сродкаў вытворчасці — буржуазіяй. Гэты кансэнсус з'яўляецца, у пэўнай меры, стабілізуючым фактарам грамадства. І тут цікавы адзін момант. У Швецыі вельмі моцныя прафсаюзы, але кожны, хто ўступае ў прафсаюз, аўтаматычна становіцца членам сацыял-дэмакратычнай партыі, якая з невялікімі перапынкамі знаходзіцца ва ўладзе з 1932 года.

Класавы спакой у краіне захоўваецца дзякуючы сацыяльнай палітыцы, якую праводзіць дзяржава.

Наёмныя работнікі забяспечваюцца бясплатным жыллём, праўда, чарга на дзяржаўныя кватэры існуе. Медыцынская дапамога бясплатная, навучанне ў школах і ВНУ — таксама.

А што датычыцца пенсій і сацыяльнага забеспячэння, то Швецыя тут наперадзе ўсёй планеты. Пенсію па старасці (народную) атрымліваюць усе грамадзяне, якія дасягнулі 65 гадоў, і тут не мае значэння, ці працаваў чалавек, ці "лынды біў". А калі ў пенсіянера, акрамя пенсіі, няма ніякага даходу, то яму выплачваецца надбаўка ў памеры 48%. Акрамя звычайнай пенсіі, у гэтай краіне існуе агульная дадатковая пенсія, якая налічваецца з заробку з 15 "лепшых" гадоў працы. На транспарце пенсіянеры ездзяць за паўцаны, пры наведванні выставак, музеяў, тэатраў скідкі дасягаюць 20-70%.

З пералічанага — гэта далёка не ўсё, чым ашчаслівіў сваіх грамадзян сацыялізм па-шведску.

Але ж, каб праводзіць такую сацыяльную палітыку, неабходна мець у дзяржаўнай казне грошы. Тым больш што Швецыя — адзіная краіна ў свеце, якая на сацыяльныя патрэбы расходуе 42% унутранага валавога прадукту. Урад Швецыі не ўмешваецца ў сферу вытворчасці, і там пануе прыватнік. Але што датычыцца даходу грамадзян, то дзяржава трымае яго пад поўным кантролем, і грошы на сацыяльную палітыку бяруцца з падаткаў. І чым большы ў чалавека даход, тым вышэй падаткі. Падаткі ў Швецыі дасягаюць 50-80% ад даходу.

Пры такой сістэме пераразмеркавання падаткаў пралетарыят павінен быць задаволены, але не ўсё так проста. У Швецыі таксама існуе дэфіцыт на бясплатныя ці недарагія прадукты, паслугі, кватэры, віды матэрыяльнай дапамогі... Любы сацыялізм мае прыкладна аднолькавыя балючыя кропкі.

Былы прэм'ер-міністр Швецыі, які кіраваў краінай больш чым 20 гадоў (1946-69 гг.) Т.  Эрландар растлумачыў: "Чалавек павінен мець магчымасць прымяняць свае здольнасці для іншага, чым для барацьбы за нядрэннае існаванне. Адзінства імкненняў, павага да бліжняга, пачуццё дачынення да агульнай справы... таксама важныя для чалавечнага існавання, як і рост матэрыяльнага дабрабыту".

Пасля распаду Саюза большасць савецкіх рэспублік кінулася ў капіталізм, а Беларусь да сённяшняга дня не можа развітацца з сацыялізмам. Нам страшна перадаць (а давядзецца прадаць) прыватнаму капіталу сродкі вытворчасці.

У Беларусі, як і іншых краінах СНД, ужо ёсць свае "абрамовічы". Але ад сваіх даходаў яны плацяць не намнога большы працэнт падаткаў, чым работнік з сярэднім заробкам. І што гэта за сацыяльная палітыка, калі наш мільярдэр карыстаецца тымі ж сацыяльнымі льготамі, што і самы бедны чалавек? Ды справа не толькі ў падатках, а і ў стане грамадства ў цэлым.

Уявім, што бальшавікі на заранку станаўлення савецкай дзяржавы аддалі б зямлю сялянам, а заводы — рабочым. І што — атрымалася б шведская мадэль сацыялізму? Падняўся б новы прыватнік, які і слухаць не хацеў бы пра "грамадства ўсеагульнага дабрабыту".

Усё намнога складаней.

Калі ў Швецыі закладваліся асновы будучай мадэлі развіцця, у Савецкім Саюзе праводзілася шырокая калектывізацыя — расправа з прыватнікам.

Сёння ў Кітаі наадварот. Сродкі вытворчасці аддалі ў прыватныя рукі, а пенсій не плацяць. Хоць пры ўладзе камуністы — рупліўцы за шчасце народа.

А ў Расіі пануе алігархічны капітал.

Шведскі шлях прыцягальны, і некаторыя аналітыкі лічаць, што яго лёгка можна выкарыстоўваць у іншых краінах.

Гэта не так. Штучна перанесці вопыт адной краіны на глебу другой даволі складана. У кожнай краіны свая гісторыя, традыцыі, менталітэт народа...

У Швецыі атрымалася, бо народ там вылучаецца самадысцыплінай, рацыяналізмам, імкненнем пазбегнуць канфліктаў... Парасткі "шведскага сацыялізму" закладваліся ў мінулых пакаленнях, калі пра сацыялізм і не чулі.

Сымон Свістуновіч.