"Укаранім беларускую мову..."

Фокус

Мая пляменніца Сафія навучаецца ў другім класе добрай гімназіі. Як пачаўся навучальны год, прыйшоў да маленькай дзяўчынкі з інспекцыяй: як жыццё, што ў школе?

На сцяне ў дзіцячым пакоі вісіць расклад урокаў. Пільна праглядаю яго і бачу: урокаў рускай мовы за тыдзень — тры, беларускай — два. Пытаюся ў сястры, што гэта азначае? Адказвае, што нейкім чынам памянялі навучальную праграму, і беларускай мовы стала менш...

У 1993 годзе бацькі аддалі мяне ў беларускамоўны клас звычайнай сярэдняй школы. Усе ўрокі — у тым ліку і матэматыка, і выяўленчае мастацтва, і фізкультура — выкладаліся па-беларуску. Пры гэтым настаўніца, Людміла Міхайлаўна, была вельмі таленавітым і адказным чалавекам. Вучыла яна добра, а не як Бог на душу пакладзе. Закладзеныя ў дзіцячую псіхіку патрыятычныя асновы раскрыліся пазней, калі я навучаўся ўжо ў рускамоўных класах, але цвёрда ведаў — што важнае ў гэтым жыцці, а што другараднае. У выніку тыя чатыры пачатковыя класы ў самай звычайнай пачатковай школе зрабілі з мяне чалавека — я скончыў ліцэй Белдзяржуніверсітэта і потым аднайменны ўніверсітэт.

І вось я сёння спрыяю развіццю роднай мовы, сам ёй карыстаюся, пішу ў газету, а на гімназічным раскладзе маёй пляменніцы ў гэты ж час бачу тры ўрокі рускай мовы і два — беларускай.

Калісьці з майго пачатковага беларускамоўнага класа зрабілі звычайны рускамоўны клас. І памятаю, як я, рамантычны падлетак, пісаў у 2000 годзе пісульку ў адну з газет: "Чаму ў Беларусі закрываюць беларускія ж класы?" На гэтае падлеткавае пытанне адрэагаваў дзядзечка з Міністэрства адукацыі: "Прынята дзяржаўная праграма па ўкараненні беларускай мовы ў навучальных установах..." Наступствы гэтага ўкаранення яскрава бачныя на раскладзе маёй маленькай пляменніцы.

Да чаго прыводзіць такое "ўкараненне"? Неяк на факультэце журналістыкі здавалі іспыты па беларускай літаратуры. І адна дзяўчына — адказвала перада мной — ну ўвогуле не мела паняцця пра творчасць пісьменніка Максіма Гарэцкага, якога бальшавікі забілі за тое, што любіў Беларусь. Выкладчыца, вельмі добрая, прафесар, падумала: "А ну яе. Пастаўлю самую нізкую адзнаку, але экзамен залічу". І пытаецца ў дзяўчыны: "А калі пачалася Першая сусветная вайна?" Дзяўчына пачырванела і выціснула з сябе, што ў 1917 годзе (на тры гады прамахнулася). А дзеўка, дарэчы, скончыла бюджэтнае аддзяленне ўніверсітэта і сёння ў сябе ў раёне займае высокую пасаду. І таксама, відаць, будзе "ўкараняць" мову.

Чаму наша моладзь, будзем шчырымі, не вызначаецца патрыятызмам і веданнем гісторыі? Усё проста. Таму што ў школе іх не навучылі паважаць сваю мову. А мова — гэта маяк, без якога пачынаецца дэзарыентацыя.

І калі ў маім горадзе адзначаюць нейкае масавае свята, і наша моладзь збіраецца ў кучкі, я не магу знаходзіцца на такіх мерапрыемствах. Мацюк-перамацюк, натоўпы п'яных... І спытайцеся ў іх: "А што тут адзначаюць і чаму адзначаюць менавіта сёння?"

Гэта моўная, а значыць, і патрыятычная дэзарыентацыя прыводзіць да таго, што пры выпадку кожны малады чалавек пераўтвараецца ў патэнцыйнага юду. Духоўнага стрыжня няма, а значыцца — няма матывацыі адстойваць нейкія ідэалы, кіравацца імі.

Калі я гляджу на тое, як людзі, якія — кожны на сваім месцы — павінны несці адказнасць за развіццё нацыянальнай мовы, няўважліва да яе ставяцца, я не магу за гэтым спакойна назіраць.

Хацелася б звярнуцца да тых, хто займаецца выхаваннем дзяцей. Калі вы хочаце пакінуць у гісторыі станоўчы след і не быць статыстамі, павярніцеся тварам да нацыянальнай мовы.

І паверце: гэта ў многім умацуе вас і вашых вучняў. На выхадзе куды больш людзей будзе вас паважаць, а выхаванцы скажуць: "Дзякуй, што вы зрабілі нас больш моцнымі і паказалі, дзе знаходзіцца маяк..."

Яўген ВАЛОШЫН.