Мастацтва дэкаратараў

У Нясвiжскiм замку скляпеннi вырабiлi з гiпсакардону, а старую ляпнiну замянiлi на новую. Разбiрацца на месцы выехаў мiнiстр культуры Беларусi Павел Латушка

Вы бывалi ў тэатры? Бачылi, як ствараюцца дэкарацыi? Глядзiце на сцэну — i там сапраўдны дамок, адкуль выходзяць людзi, а на вокнах стаяць кветкi. Падыходзiце блiжэй — i дамок ператвараецца ў кардонку альбо фанерку.

Мне чамусьцi падалося, што менавiта такiм спосабам цяпер аднаўляецца Нясвiжскi замак. Праблемы гэтага аднаўлення было вырашана разгледзець на выязным пасяджэннi Рэспублiканскай навукова-метадычнай рады з удзелам мiнiстра культуры Беларусi Паўла Латушкi. Тым больш, што такiя пасяджэннi не праводзiлiся ўжо два гады — як i ў Мiрскiм замку, дзе Павел Латушка пабываў у лiпенi, зрабiўшы шэраг крытычных заўвагаў. Рада сабралася ў Нясвiжы, каб прааналiзаваць правiльнасць ходу рэстаўрацыi. Спачатку сябры Рады прайшлiся па замку, агледзелi выкананую працу. Iскры ляцелi ва ўсе бакi.

— Сяргей Аляксандравiч, чаму вы закрываеце сучаснай цэглай кавалкi старой бастыённай сцяны, якiя мы бачым на валах? — запытаўся ў навуковага кiраўнiка работ Сяргея Друшчыца Павел Латушка.

— Iх немагчыма захаваць, яны разбурацца! — адказаў спадар Друшчыц спадару Латушку.

— Гэта значыць, чатырыста гадоў прастаялi, а тут возьмуць — i пабурацца? — з iронiяй перапытаў мiнiстр. Затым павярнуўся да замкавага рова i адразу аддаў распараджэнне:

— А гэта што за бутэлькi ў рове плаваюць?! Прыбраць неадкладна!.. Тут праз некалькi дзён будзе канферэнцыя, прыедуць Радзiвiлы!

Ацяпленне ў замку яшчэ не ўключылi, таму бутэлькi з-пад алкаголю сустракалiся мiнiстру яшчэ неаднойчы — праз iх давялося пераступаць у адкрытым падчас рэстаўрацыi падземным ходзе мiж бастыёнамi. Непасрэдна ў падземным ходзе Павел Паўлавiч падказаў iдэю рэстаўратарам.

— У гэтым ходзе можна ладзiць экскурсii для турыстаў з факеламi цi свечкамi, як раней хадзiлi. Гэта будзе карыстацца шалёным попытам!..

Сур'ёзныя пытаннi ў мiнiстра ўзнiклi ў замкавым двары. Там нядаўна прыбралi ўсю ляпнiну з фасада галоўнага корпуса. Дзе раней былi старадаўнiя пано, сёння — голая цэгла.

— Няўжо нiяк нельга было захаваць?! — некалькi разоў перапытаў мiнiстр.

— Нiяк!.. — некалькi разоў адказалi рэстаўратары. I паведамiлi, што назад вернецца толькi 15 % ляпнiны, астатняе вылепяць нанава.

Дазволю сабе звярнуць увагу на тое, што падчас сумнавядомага пажару гарэла менавiта гэтая частка замка. Ляпнiна вытрымала. Пажарныя, каб уратаваць замак, лiлi менавiта туды ваду i пену з брансбойтаў. Ляпнiна вытрымала. А тут, бачыце, апынулася ў "катастрафiчным стане"...

— Падкрэслiваю яшчэ раз: пры любых працах у замку i на iншых помнiках архiтэктуры найважнейшая задача — максiмальна захаваць аўтэнтычныя, старадаўнiя часткi, — звярнуўся да рэстаўратараў Павел Латушка.

Наколькi выконваецца гэта цяпер, маглi пабачыць усе сябры Рады. I гiпсакардонныя скляпеннi, i новую ляпнiну на месцы старой, i кандыцыянеры на самым бачным месцы ў гатэльнай частцы замка. У Бальнай зале, дзе яшчэ вясной была старадаўняя ляпнiна, цяпер — зашытыя гiпсакардонам столi i большасць новай ляпнiны. Хаця мiнiстра пераконвалi, што "значная доля захаваная", ваш карэспандэнт даведаўся праўду простым журналiсцкiм спосабам.

— Спадарынi, пакажыце, калi ласка, дзе тут засталiся старыя часткi, — звярнуўся я, калi ўсе выйшлi, да жанчын, якiя працавалi з ляпнiнай на рыштаваннях.

— Вунь там, бачыце, цёмны такi кавалак, i яшчэ во ў куце, — паказалi мне 20 сантыметраў у адным месцы i столькi ж у другiм. I я схiльны верыць гэтым жанчынам, бо адказвалi яны шчыра i без усялякай задняй думкi.

Выбух эмоцыяў у высокай камiсii адбыўся ў замкавых пакоях, дзе будзе адчынены рэстаран. Там падчас працаў было зроблена сенсацыйнае адкрыццё — фрэскi XVIII-ХIХ стагоддзяў на сценах. Захавалiся яны не цалкам. I рэстаўратары ўжо паспелi дзе-нiдзе "дамаляваць" кавалкi, якiх неставала.

— Што вы робiце!.. — не стрымаўся доктар архiтэктуры, дэкан архiтэктурнага факультэта БНТУ Армен Сардараў. — Вы ўсё псуяце! Каму будзе цiкава пабачыць фрэскi, якiя глядзяцца, як новыя?! Так нельга рабiць!.. Трэба закансерваваць тое, што ёсць — i так пакiнуць!..

Армена Сяргеевiча падтрымаў старшыня камiтэта архiтэктуры i горадабудаўнiцтва Мiнгарвыканкама Вiктар Нiкiцiн, iншыя сябры Рады.

— Тады прымаем рашэнне проста зараз спынiць працы i прадумаць гэты момант дэталёва, — падсумаваў дыскусiю Павел Латушка. — Таксама варта падумаць, цi не наробiць шкоды гэтым фрэскам рэстаран, якi тут будзе.

Рэч у тым, што для рэстарана ўжо ўсё падрыхтавана: зроблена вентыляцыя, закуплена абсталяванне. Як кампрамiснае рашэнне прагучала прапанова не выкарыстоўваць гэтую залу штодня (бо рэстаран займае некалькi залаў), а паказваць яе турыстам i праводзiць тут толькi важныя дзяржаўныя прыёмы.

Вялiкую дыскусiю выклiкала пытанне аб мэблi для адноўленага замка.

— У Еўропе iснуюць два падыходы, — распавёў Сяргей Друшчыц. — Напрыклад, у Францыi адноўлены пэўны замак — i набытыя для яго гарнiтуры гэтага перыяду. Аднак нават панi Эльжбета Радзiвiл сказала нам: калi вы набудзеце гарнiтур, якi знаходзiўся на вiле Радзiвiлаў на Мiжземным моры — гэта будзе не Нясвiжскi замак... Iншы шлях — на падставе iконаграфiчнага матэрыялу вырабiць мэблю нанава.

Аднак iснуе i трэцi шлях. Яго агучыў начальнiк Упраўлення па ахове гiсторыка-культурнай спадчыны i рэстаўрацыi Мiнiстэрства культуры Iгар Чарняўскi.

— Як распавядала шаноўная панi Эльжбета Радзiвiл падчас лiпеньскага знаходжання ў Нясвiжы, яе бацька, князь Альбрэхт Радзiвiл, рабiў наступным чынам. Купляў недзе ў Гданьску адно прыгожае дарагое крэсла (ён вельмi любiў Гданьскую мэблю), аддаваў сваiм майстрам — i яны выраблялi для яго цэлы такi камплект.

Такi метад быў ухвалены многiмi сябрамi Рады як кампрамiсны. Бо ўсе разумеюць, што грошай на старадаўнюю мэблю з аўкцыёнаў (а трэба больш за 5 мiльёнаў долараў) цяпер няма...

Доктар мастацтвазнаўца Надзея Высоцкая выказала меркаванне наконт верагодных спосабаў папаўнення замка эскпанатамi.

— Па-першае, трэба максiмальна выкарыстаць музейны фонд Беларусi. Трэба разумець, што ствараецца, пасутнасцi, трэцi нацыянальны музей — i гэта справа дзяржаўнай важнасцi. Па-другое, трэба аднавiць дзейнасць мытнай камiсii — бо праз мяжу часам намагаюцца нелегальна пераправiць сапраўдныя мастацкiя шэдэўры. Некаторыя з iх могуць заняць месца ў замку. Па-трэцяе, трэба звярнуцца да касцёлаў i цэркваў — шмат дзе захоўваюцца свецкiя старадаўнiя рэчы, якiя трапiлi туды рознымi спосабамi. I, нарэшце, трэба актыўней працаваць з нясвiжцамi — я ведаю, што ў людзей у хатах захоўваецца шмат лыжак-вiдэльцаў з княжацкага стала...

Iншым значным пытаннем стала аднаўленне замкавай каплiцы. Сяргей Друшчыц паведамiў, што ў Кракаве ўдалося знайсцi каштоўныя звесткi пра iнтэр'еры каплiцы: падрабязны iнвентар рэчаў, якiя былi там адразу пасля пабудовы. Гэтыя звесткi мусяць быць выкарыстаны цяпер. У каплiцы будзе размешчаны арган.

— Даруйце, а як будзе выкарыстоўвацца каплiца? — задала дарэчнае пытанне Надзея Высоцкая.

— У асноўным як канцэртная зала, экспазiцыйная зала для турыстаў, — адказаў дырэктар Нацыянальнага гiсторыка-культурнага музея-запаведнiка "Нясвiж" Валеры Сталярчук. — Але мы вядзём таксама перамовы з ксяндзом, каб часам ладзiць там службы.

На гэтай высокай нарадзе далi слова i карэспандэнту "Звязды". Рэч у тым, што я ўжо два гады займаюся зборам i апрацоўкай радзiвiлаўскiх фотаздымкаў, браў чынны ўдзел у падрыхтоўцы летняга вiзiту князёў Радзiвiлаў у Беларусь. Усе гады рэстаўрацыi я фiксаваў на фота, на маю думку, памылкi рэстаўратараў — ад знiшчэння трохпавярховай галерэi да руйнавання скляпенняў XVI стагоддзя. Маё дваццацiхвiлiннае выступленне, зразумела, было моцна раскрытыкаванае Сяргеем Друшчыцам. Маўляў, ты нiчога не разумееш, не разбiраешся i ўвогуле дылетант. Так, дылетант, бо не маю адпаведнай адукацыi. Аднак пабачыў, што робiце вы, прафесiяналы. Каб зразумець, што нельга руйнаваць старое i замяняць новым, — не трэба быць вялiкiм рэстаўратарам.

— Я бачу, вы адвыклi ад крытыкi, — спынiў сварку мiнiстр Павел Латушка. — Лiчу, што крытыка карысная, бо дае розныя погляды на справу i дазваляе прымаць правiльныя рашэннi. Нагадваю, што вельмi важным пры рэалiзацыi працаў на падобных аб'ектах з'яўляецца навуковы нагляд, дакладнае размежаванне будаўнiчых работ i рэстаўрацыi. Вельмi важна, каб падобныя аб'екты не пераўтварылiся ў вынiку ў аб'екты ХХI стагоддзя, а захавалi ў сабе рысы тых часоў, калi яны будавалiся.

У фiнале пасяджэння мiнiстр звярнуў увагу сяброў Рады на яшчэ адну хiбу.

— Я перагледзеў пратаколы папярэднiх пасяджэнняў, — сказаў Павел Латушка. — Вы прымалi шмат рашэнняў. Але я не пабачыў, каб хоць раз было пракантралявана iх выкананне. Гляджу ў дакумент i бачу рашэнне максiмальна захаваць старую бастыённую сцяну, а на месцы бачу нешта iншае...

Глеб ЛАБАДЗЕНКА.

Фота аўтара.