Каласы пад крылом арла. Беларускія шляхі Казахстана

Сярод стэпу доўга не сустракаецца ніводнай жывой душы. І раптам на 372-м кіламетры дарогі Астана — Петрапаўлаўск бачыш знаёмае слова: “Сябры”! Так называецца кавярня, якую адкрыў на шляху паміж абласнымі цэнтрамі Какшэтау і Петрапаўлаўск наш зямляк — Яўген Дашкевіч. Дакладней сказаць, гэты мужчына — ужо карэнны казахстанец. Яго бацькі прыехалі з Ляхавіцкага раёна на цаліну паўстагоддзя таму, ды так і засталіся ў Сярэдняй Азіі. Нашы суайчыннікі трапляюцца ў былой жытніцы СССР на кожным кроку. Але сёння яны грамадзяне незалежнай дзяржавы. Як ім жывецца ўдалечыні ад радзімы? Што сёння яднае Казахстан з Беларуссю і якім вопытам нам варта падзяліцца адзін з адным? Пасольства Казахстана арганізавала падарожжа карэспандэнта “НГ” ад цэнтра дзяржавы Астана каласы, што ў перакладзе значыць літаральна горад Сталіца, да памежжа з Расіяй, дзе пад крыламі арла — гаспадара стэпу, выяўленага на сцягу краіны, спее калоссе пшаніцы. Таго самага цвёрдага гатунку, які Беларусь экспартуе з постсавецкай рэспублікі.

Казахам можаш ты не быць...

“У нашай краіне жывуць у міры і згодзе людзі больш як 120 нацыянальнасцей. Дзякуючы мудрай палітыцы прэзідэнта Нурсултана Абішавіча Назарбаева ў Казахстане ўсе грамадзяне роўныя паміж сабой, не зважаючы на мову, расу”, — прыкладна такой дзяжурнай фразай пачынаецца выступленне на публіцы кожнага дзяржаўнага чыноўніка. Гэта добры тон — падкрэсліваць, што жыхары Казахстана складаюць адну нацыю, без розніцы паходжання. Тут нават амаль забыта слова казах: правільна, паліткарэктна гаварыць “казахстанец”.
І пры гэтым у краіне адна дзяржаўная мова — казахская. Але пачынаючы з аэрапорта Астаны і да самых далёкіх вёсак, што згубіліся ў стэпе, усе надпісы выкананы на дзвюх мовах: дзяржаўнай і рускай.
Тым часам прэзідэнт вылучае сродкі на навучанне найлепшых выпускнікоў у заходнееўрапейскіх ВНУ, і тыя вяртаюцца дамоў з выдатнымі ведамі англійскай мовы. Выпускнікі Оксфарда і Сарбоны, дарэчы, пасля мусяць адпрацаваць па спецыяльнасці ў дзяржаўных арганізацыях на даволі салідных пасадах (бо адукацыя адпаведная).
У наступным годзе ў Астане адкрыецца новы універсітэт, дзе выкладанне плануецца арганізаваць на ўзор лепшых вышэйшых школ Еўропы — і найперш па-англійску, а толькі пасля па-казахску і па-руску. Універсітэт павінен узгадаваць новыя інжынерна-тэхнічныя кадры для краіны, тэрыторыя якой у Еўразіі саступае толькі Расіі, Кітаю і Індыі. На плошчы 100 гектараў будуць вучыцца і жыць 25 тысяч студэнтаў. Комплекс ужо атрымаў гучную назву — Astana Knowledge City. Канат Байгарын, дырэктар Горада ведаў па акадэмічных пытаннях, мяркуе, што сюды паедуць вучыцца таксама хлопцы і дзяўчаты з Расіі, Кітая і нават Афганістана.
Казахстанская дзяржава спадзяецца стаць цэнтрам прыцягнення для людзей з усяго кантыненту і пры гэтым праводзіць акуратную палітыку па адраджэнні нацыянальнай мовы і культуры. Са слоў Жанар Калбачаевай, дырэктара Міжнароднага медыя-цэнтра “Байцерэк”, у савецкі час у рэспубліцы ці не ва ўсіх школах дзяцей вучылі па-руску, а казахскай мове амаль не было месца ў сістэме адукацыі: “Я сама выхоўвалася спачатку па-руску і толькі пасля навучалася роднай мове. І цяпер яшчэ многія казахі аддаюць у паўсядзённым жыцці перавагу рускай мове, аднак нельга сказаць, што па гэтай прыкмеце ў краіне існуе падзел”.
Мне давялося пачуць, як прэзідэнт Назарбаеў, прымаючы парад у гонар Дня Канстытуцыі, выступаў на дзвюх мовах — і гэтым яшчэ раз прадэманстраваў курс на падтрымку роднай мовы без уціску правоў іншых грамадзян. “Узорна-паказальнае” двухмоўе дэ-факта (пры моналінгвізме дэ-юрэ), здаецца, найбольш удалы на постсавецкай прасторы прыклад пераходу ад “руска-савецкай” да “суверэннай” мадэлі нацыі.

Англійская піраміда ў японскім садзе

“Магчыма, беларусы недастаткова добра ўяўляюць, што такое сучасны Казахстан. Не здзіўлюся, калі хтосьці ставіць нашу краіну ў адзін рад з такімі сугучнымі па назве дзяржавамі, як Афганістан, Пакістан”, — пасол Казахстана ў Беларусі Анатолій Смірноў нездарма выказваў такую засцярогу. Што мы ведаем пра колішнюю брацкую рэспубліку? Што калі ёй кіраваў Брэжнеў, там пачалося асваенне цаліны? Што там жа знаходзіцца Байканур? А той, хто чуў пра новую сталіцу Астану, думае, што яна пабудавана ў чыстым стэпе... Але гэта не зусім так.
Яшчэ ў пачатку XIX стагоддзя перасяленцы з Расіі заснавалі гарадок Акмолінск, які ў 1961 годзе “перахрысцілі” ў Цалінаград. Дагэтуль у старой частцы горада захаваліся кварталы ў стылі “сталінскага ампіру” і дзе-нідзе трапляюцца масівы хрушчовак, якія ўжо даўно заслужылі званне трушчоб. І побач з гэтай шэрасцю вырас новы цэнтр горада, перайменаванага спачатку ў Акмалу, а затым у Астану: гмахі са шкла і бетону, а паміж імі архітэктурны цуд — вежа Байцерэк, якая не менш уражвае, чым парыжская Эйфелева, і адкуль адкрываецца фантастычны від на горад і стэпавае наваколле.
На самым краі мегаполіса па праекце славутага англійскага дойліда Нормана Фостэра паўстала піраміда (афіцыйнае найменне — Палац Міру і Згоды). У духу эпохі яна шкляна-бетонная звонку, багата аздобленая дрэвам унутры, з вялікай залай для оперных спектакляў і з незвычайным ліфтам, які пад нахілам рухаецца ад зямлі да макаўкі гэтага “восьмага цуду свету”.
Нурсултан Назарбаеў асабіста выбіраў архітэктараў для стварэння аблічча Астаны. Генеральны план горада-сада, які засаджваецца дрэвамі, гэтак неўласцівымі для тутэйшай прыроды, стварыў яшчэ адзін славуты майстар — Кісё Куракава. Усе новабудоўлі Астаны маюць завяршыцца к 2030 году — гэта дата поўнага абнаўлення  постсавецкага  Казах-стана на сучасны лад.

Юрта міру

Параўнальна нядаўна казахі былі вандроўным народам. У далёкім мінулым іх продкі і родзічы скіфы, гуны, печанегі сваімі нападамі не давалі спакою паўднёвым землям Беларусі. Цяпер казахстанская нацыя ва ўсім арыентуецца на Еўропу. Як запэўнівае Кадыр Касабулатаў, саветнік пасольства Казахстана, казахі сярод усіх мусульман заўсёды вылучаліся сваёй стрыманасцю: мясцовыя жанчыны ў мінулым нават не насілі чадры!
амаль заўсёды паралельна з новым мусульманскім храмам падымаюцца — з падтрымкай дзяржавы — муры праваслаўнага дома Божага. Так, у цэнтры Паўночна-Казахстанскай вобласці горадзе Петрапаўлаўску царква і мячэць былі адкрыты ў адзін дзень і асабіста прэзідэнтам Назарбаевым. Роўнасць народаў і рэлігій — не пустая дэкларацыя, а закон.
Галоўны імам петрапаўлаўскай мячэці Кызыл-Жар Яхіяхаджы Ісмаілаў расказаў, што будынак храма быў узведзены пры фінансавай падтрымцы Саудаўскай Аравіі. Цікава, што многія знакавыя аб’екты з’явіліся пры ўдзеле міжнароднага капіталу. Так, пры будоўлі новай рэзідэнцыі прэзідэнта выкарыстаны грант фонду развіцця Абу-Дабі ў памеры 72 мільёны долараў.
Апошні піск моды ў Казахстане — мець ва ўласнасці... юрту. Традыцыйнае жыллё самай простай канструкцыі можна набыць за тры тысячы долараў. Юрта ўвасабляе мікрасвет казахстанца, тут узімку цёпла (а ў раёне Астаны маразы дасягаюць сарака градусаў), улетку халаднавата і надзіва прасторна. Камфортнае жыццё для кожнага грамадзяніна — той стандарт, да якога імкнецца сучасны Казахстан, які шануе мінулае, што ўвасабляе юрта, і імкнецца ў будучыню разам з ростам гмахаў у цэнтры сталіцы.