Первым начал рисовать рыцарскую Беларусь. Рассказываем об Арлене Кашкуревиче

90 лет назад, 15 сентября 1929 года, родился художник Арлен Кашкуревич. Вашему вниманию — редкие кадры с его участием.

— Мои предки живут в Минске с конца XIX века. Я постоянно живу в этом городе. Только во время войны, покинув Минск в 1941 году, я три года жил с родителями в России. Таким образом, почти все свои 85 лет я живу здесь и не хотел бы жить в ином месте. Я — потомственный горожанин. Я помню старый Минск. Это был уютный, тихий, зеленый город. Но сегодня Минск стал совершенно другим, — рассказывал Кашкуревич в 2013-м в интервью журналу «Большой». Разговор вышел незадолго до его смерти.

— Калі мы вярнуліся [з эвакуацыі], то ўбачылі разваліны, жэглішчы, але ўсё было пазнавальна, было багата таго, што ацалела. Стаялі ад дамоў каробкі, але гэта было сваё, роднае. А тое, што набудавалі пазней, я з вялікай цяжкасцю ўвабраў у сябе як карэнны жыхар гэтага месца. Я ў сучасным Менску чужаніца, — признавался художник искусствоведу Сергею Харевскому (в интервью «Нашай Ніве»).

Родные Арлена Михайловича чудом избежали репрессий.

— Я добра памятаю канец 1930-х гадоў. Мая цётка працавала ў НКУС. Дзякуючы ёй, удалося ўратаваць бацьку, на якога быў данос… — рассказывал он в интервью «Нашай Ніве». — Але я ведаў, што стала з іншымі. І ўжо калі гэта ўсё прайшло, была адліга, настала адносная стабільнасць, можна было ўжо не гэтак баяцца, ува мне заставалася адчуванне таго папярэдняга часу. А колькі ж тады вакол было лжывага патасу дый проста хлусні… Трэ было ўслаўляць савецкую ўладу. А я абраў сабе тады ваенную тэму, бо мне патрэбны быў канфлікт. Але ў той жа маёй серыі «Партызаны» ніякага дзьмутага гераізму, адно ахвярнасць. Надзвычай вялікі ўплыў на мяне зрабіла знаёмства з Адамовічам і Быкавым, іх жыццёвы досвед. Можа, гэта й наклала такі моцны адбітак на ўсю маю «мінорную» творчасць?

В детстве Кашкуревич мечтал стать акробатом, но в итоге выбрал другой путь. В 1953-м он окончил Минское художественное училище, затем учился на отделении графики Белорусского театрально-художественного института. Десять лет (1959−1969) преподавал там. В 1973-м ему было присвоено звание народного художника Беларуси. В оформлении этого художника к читателям пришли сотни книг белорусских и европейских писателей.

Кашкуревич был первым, кто начал рисовать рыцарскую Беларусь.

— Памятаю, пасля заканчэння тэатральна-мастацкага інстытута афармляў малафарматнае выданне трох паэм Янкі Купалы — «Курган», «Бандароўна», «Магіла льва» — і задумаў паказаць Беларусь не як сярмяжную, прымітыўную, лапцюжную, што было прынята ў тыя часы, а як рыцарскую, развітую, прыгожую еўрапейскую краіну, — рассказывал Кашкуревич искусствоведу Наталье Шаранович (ее статью цитирует «Радыё Свабода»).

Адштурхнуўся ў пошуках вобразаў ад сярэднявечнага мастацтва. Маляваў замкі, прыгожых жанчын і мужных ваяроў. Беларусь — дзяржава еўрапейская, тут кіпелі амаль шэкспіраўскія пачуцці. Мяне адразу абвінавацілі [гэта быў Рыгор Барадулін], што я хачу ператварыць купалаўскія паданні ў нешта падобнае да «Віцязя ў тыгровай шкуры». А я проста імкнуўся паглядзець на нашу гісторыю з іншага боку. Асабліва ярка адчуваўся ўплыў заходнееўрапейскага мастацтва ў ілюстрацыях да «Кургана». І таму менавіта яны доўга не прымаліся мастацкай радай. Падобная гісторыя адбывалася ў той час і з ілюстрацыямі Барыса Заборава. Затое калі ўсё ж такі кнігі пабачылі свет, яны былі заўважаны, атрымалі шматлікія дыпломы і сёння яшчэ застаюцца актуальнымі для гледача.

На видео, которое мы предлагаем вашему вниманию, вы можете увидеть, как молодой Кашкуревич работал над оформлением юбилейного издания поэм Янки Купалы, иллюстрировал сказки Андерсена и «Фауста» Гете, а также послушать самого художника и увидеть, в какие условиях он работал.

1. Киножурнал «Мастацтва Беларусі», № 1, 1962 год, режиссер — В. Шелег, оператор — М. Беров; Минская студия научно-популярных и хронико-документальных фильмов.

2. Киножурнал «Мастацтва Беларусі», № 3, 1966 год, режиссер-оператор В. Шаталов; Минская студия научно-популярных и хронико-документальных фильмов.

3. Телефильм «Художник Арлен Кашкуревич», 2 части, 1976 год, режиссер С. Адаменко, оператор Ю. Санжаревский; БТ, «Телефильм».

Видеоматериал подготовила ведущий архивист отдела использования документов и информации БГАКФФД Елена Полещук.