Да 85-годдзя мастака: ўнікальныя малюнкі Уладзіміра Караткевіча
26 лістапада спаўняецца 85 гадоў з дня нараджэння Уладзіміра Караткевіча — аднаго з самых яркіх і самабытных прадстаўнікоў беларускай літаратуры ХХ стагоддзя, таленавітага паэта, празаіка, публіцыста, драматурга, кінасцэнарыста, перакладчыка, лаўрэата Літаратурнай прэміі імя Івана Мележа і Дзяржаўнай прэміі Беларусі імя Якуба Коласа.
Даследчыкі творчасці Уладзіміра Караткевіча лічаць яго заснавальнікам беларускай гістарычнай літаратуры. Па яго сцэнарыях знятыя мастацкія і дакуметальныя фільмы, пастаўлены спектаклі на радыё і ў тэатры. Паводле лібрэта пісьменніка кампазітарам Дзмітрыем Смольскім напісана опера «Сівая легенда». Да таго ж аповесць «Дзікае паляванне караля Стаха» лягла ў аснову аднайменнай оперы Уладзіміра Солтана. Творы пісьменніка перакладзены на многія мовы свету.
Караткевіч з маленства вылучаўся пэўнымі літаратурнымі, мастацкімі і музычнымі здольнасцямі. Па ўспамінах маці, у тры з паловай гады навучыўся чытаць, ў шэсць — ужо спрабаваў складаць вершы, а крыху пазней пісаў апавяданні і аздабляў іх малюнкамі.
Часам прэзентаваў малюнкі і сваім сябрам: хлопцам — пераважна з выявай марскіх баёў, а дзяўчатам — кветкі. Аднойчы намаляваў сваіх аднакласнікаў у выглядзе розных звяркоў, якія сядзелі за партамі, пры гэтым здолеў трапна перадаць індывідуальныя асаблівасці і характары вучняў.
У Цэнтральнай навуковай бібліятэцы НАН Беларусі ў асабістым фондзе Уладзіміра Караткевіча захоўваюцца дакументы, якія з’яўляюцца сведкамі яго шматграннага таленту. Акрамя асноўнага прызвання — ствараць цікавыя, высокамастацкія творы, ён быў выдатным апавядальнікам, акцёрам, спеваком, мастаком.
Рыгор Барадулін адзначаў, што мастак Караткевіч мог бы спаборнічаць нават з пісьменнікам Караткевічам, які, на яго думку, бездакорна валодаў лініяй і кампазіцыяй, некалькімі штрыхамі мог улюбёна-рамантычна ці здекліва-гратэскава перадаць характар.
Мастацкая спадчына Караткевіча змяшчае партрэтныя замалёўкі, малюнкі на гістарычныя тэмы, ілюстрацыі да ўласных твораў, сяброўскія шаржы, выкананыя алоўкам, чарнілам, тушшу.
Амаль усе чарнавікі і аўтографы вершаў 1950-х гадоў маюць на палях малюнкі пісьменніка. Ён будзе нешта накідваць чарнілам у падарожных нататках, лісты заканчваць эмацыянальным малюнкам, асабліва, калі не будзе хапаць слоў, каб выказаць сваё стаўленне да падзеі.
У інтэрв'ю «Любую справу рабіць хвацка» Караткевіч так апісваў пачатак працы над тым ці іншым творам: «Калі я ведаю аб чым пісаць, я ведаю і як пісаць. Таму ў мяне практычна няма чарнавікоў. Ёсць толькі накіды сюжэта. Накіды гэтыя падобныя на галаваломку, сам чорт нагу зломіць. Там усё: героі, абстаноўка, планы месца дзеяння, жыллё дзейных асоб аж да таго, што відаць з кожнага акна, падрабязныя біяграфіі герояў (яны пасля не ўвойдуць у твор, але, ведаючы іх, я ведаю, як будзе паводзіць сябе чалавек у самых складаных абставінах), манеры герояў, іхнія ўчынкі і іншыя дэталі. Абдумаю як след — сядаю за стол».
Калі працаваў над аповесцямі «Дзікае паляванне караля Стаха» і «Чазенія», Караткевіч зрабіў планы месцовасцей, дзе разгортваліся падзеі.
Рукапіс рамана «Каласы пад сярпом тваім» пісьменнік аздобіў уласным малюнкам, змясціўшы яго на адвароце першай старонкі.
Цікавыя замалёўкі, што перадаюць пэўныя рысы характараў герояў, пісьменнік зрабіў на палях тэксту пры абмеркаванні п’есы «Кастусь Каліноўскі».
Сярод велізарнай творчай спадчыны Караткевіча — шматлікія варыянты сцэнарыяў мастацкіх і дакументальных фільмаў, якія з’яўляюцца сведкамі кінематаграфічнай дзейнасці пісьменніка. Большасць з іх маюць каментары і малюнкі, зробленыя падчас бясконцых абмеркаванняў на рэдакцыйных саветах.
Часам, пры рабоце з перакладчыкамі, каб растлумачыць той ці іншы незразумелы выраз, Караткевіч выкарыстоўваў графічныя сродкі — лягчэй было паказаць, чым перадаць словамі.
Шмат замалёвак, шаржаў і закончаных сюжэтных малюнкаў — на старонках запісных кніжак і блакнотаў Караткевіча. Яны ўтрымліваюць надзвычай цікавы і разнастайны матэрыял для даследчыкаў творчасці гэтага неардынарнага чалавека: нататкі аб асабістых уражаннях ад шматлікіх вандровак па розных кутках Беларусі і замежжа, накіды вершаў, запісы творчага характару, планы на будучыню, дзённікавыя запісы.
Вялікую цікавасць уяўляюць мастацкія, самадастатковыя эцюды Караткевіча, намаляваныя на асобных аркушах і пазначаныя крыптанімам «УК».
Караткевіч меў шмат сяброў і знаёмых, многім з іх ён дасылаў самаробныя красамоўныя віншавальныя паштоўкі, пісьмы з сяброўскімі шаржамі.
Чароўны свет літаратурнай спадчыны пісьменніка Караткевіча заўсёды як магніт прыцягваў да сябе шырокае кола чытачоў. Думаецца, што і Караткевіч-мастак не ў меншай ступені будзе прывабным для прыхільнікаў яго таленту.
Матэрыял падрыхтавалі Таццяна Жук і Марына Ліс, навуковыя супрацоўнікі аддзела рэдкіх кніг і рукапісаў ЦНБ НАН Беларусі.
Чытайце таксама:
Рукапісы не гараць. Лёс беларуса, які чатыры разы прымаў удзел у сесіях Генеральнай Асамблеі ААН
«Рукапісы не гараць». Знакаміты беларус, які пераклаў для латышоў «Паўлінку»
«Рукапісы не гараць». Як знакаміты беларускі празаік Алесь Пальчэўскі жыў з верай у справядлівасць
«Рукапісы не гараць». Гісторыя жыцця беларуса, які прайшоў ссылку і стаў знакамітым фізіёлагам