Вінцэсь Мудроў. Кватарант

Пад акном залівіста, з салаўіным посвістам азвалася сігналізацыя, і Міканор Іванавіч прачнуўся. Стаіўшыся пад ватнай коўдрай, доўгіх пяць хвілін чакаў — калі аціхне суседава легкавушка, а не дачакаўшыся, бязгучна вылаяўся і падаўся да балконных дзвярэй.

— Вы б яе хаця б удзень адключалі, — крыкнуў Міканор Іванавіч, убачыўшы на доле ўскудлачаную галаву Капіталіны — бялявай саракоўкі, што жыла на другім паверсе.

Суседка задзёрла галаву, пагардліва хмыкнула і легкавушка, скавытнуўшы наастачу, аціхла.

Міканор Іванавіч вярнуўся на сваю канапу, лёг, паспрабаваў ізноў заснуць, але ў гэты момант у вітальні рыпнулі дзьверы і стары, прашаптаўшы «штосьці сёньня рана», адкінуў коўдру.

Кватарант Міцька з грукатам зняў абутак, адразу ж падаўся ў прыбіральню і ўжо адтуль, тузануўшы фаянсавую гіру, крыкнуў:

— Што гэта вы, Іванавіч, спіцё сярод белага дня? Ці не захварэлі?

— Суседава машына… бульбу ёй у выхлапную трубу… тры разы ўначы будзіла… Зусім са сну збіўся.

— Я б на вашым месцы даўно ў ДАІ патэлефанаваў, — кватарант увайшоў у святліцу, на хаду дастаючы з поліэтыленавай торбы пляшку гарэлкі.

— Што, брат, усё ж такі выперлі?

Міцька не адказаў. Моўчкі паставіў бутэльку на стол, падаўся ў кухню — рыхтаваць закусон.

— І што цяпер?

— Дахаты паеду. А пятай гадзіне цягнік. Яшчэ паспею.

— Ды я не пра тое… Што наагул рабіць будзеш?

Кватарант уздыхнуў, мерна заляпаў нажом — няйначай, крышыў зялёную цыбулю.

— Ёсць магчымасць у Польшчы вучыцца, але… — Міцька ізноў уздыхнуў, памаўчаў-падумаў хвіліну, потым крэкнуў, але фразы так і не скончыў.

Міканор Іванавіч падняўся з канапы. З языка ўжо зрывалася нядобрае слова на адрас тых, хто выгнаў Міцьку з універсітэта, але прыроджаная інтэлігентнасць і саракагадовы педстаж прымусілі сціснуць зубы, і ён няўцямна прасіпеў:

— Во с-ссс…

Гарэлка была цёплая, і гаспадар кватэры, кульнуўшы чарку, доўга крывіўся і нават — што ўжо было зусім неінтэлігентна — пусціў сліну пад ногі. Зрэшты, халадзіць не было часу: Міцька і так паглядаў на гадзіннік.

— Ну, а астатнія як? Вас жа чатырох затрымалі, — гаспадар кватэры стоена, каб не чуў кватарант, адрыгнуў цёплай гарэлкай.

— Толькі мяне і папёрлі. Я ж са сцягам ішоў.

Стары ляпнуў даланёй па калену: абурэнне лезла з душы як цеста з дзежкі. Міканор Іванавіч памкнуўся падняцца на ногі ды ў спіну яму стрэліла, і кватарант, пабачыўшы балесныя курчы, падхапіў бутэльку.

Другая чарка прайшла ў нутро без праблемаў і супакоіла спіну, а разам з ёй і бунтоўную душу. Міканору Іванавічу карцела нейкім чынам падтрымаць хлопца таму ён, падчапіўшы відэльцам салату з цыбулі і свежых агуркоў, задушэўна і не зусім цвяроза паведаміў:

— Ведаеш, Міця, не ты адзін з-за сцягу пацярпеў. Я калісьці ў Петразаводску, сталіцы Карэла-Фінскай ССР вучыўся. І быў там у мяне таварыш — Пецька Маразёнак. Таксама беларус…

— А як вы туды патрапілі? — перабіў кватарант, хрумкнуўшы крамяным агурком.

— Куды?

— Ну… у Петразаводск.

Міканор Іванавіч адкінуўся на спінку крэсла, закінуў нагу на нагу, збіраючыся распавесці ўсё ладным парадкам, але згадаў, што Міцька позніцца на цягнік і загаварыў хуценька і блытана.

— Па вайне ж у нас жывога месца не было: усё дарэшты спалена-паразбурана. А ў Карэліі фінаў выгналі, пустыя дамы стаялі. Вось туды наш брат-беларус і рынуў. Па аргнаборы. Жылі мы там на беразе Ладагі, непадалёк ад станцыі Піткяранта. Бацька мой у леспрамгасе працаваў, бухгалтарам. Суворыя там мясціны… — Міканор Іванавіч міжволі задумаўся і, лыпнуўшы вачыма, перапытаў: — Пра што гэта я казаў?

— Пра Пецьку Маразёнка.

— Ага… Паступіў там ва універсітэт, як і ты, на фізмат; правучыўся два гады, а ў 56-м, адразу ж пасьля летней сесіі, Карэла-Фінскую ССР ліквідавалі. Уяўляеш, была саюзная рэспубліка, свой сцяг, герб — дарэчы, прыгожы такі: праваруч жыта, леваруч хваёвая галіна з шышкамі. І гімн свой быў. Я і дагэтуль першы куплет памятаю… Зараз… — Міканор Іванавіч прымружыў вочы, зацята паглядзеў на столь: «Oma Karjalais… suomalais…» Памыліў вуснамі, прамармытаў яшчэ колькі фінскіх словаў і асуджана страсянуў галавой:

— Не, словаў ужо не згадаю. А мелодыя і зараз увушшу гучыць.

Міцька кашлянуў, зірнуў на гадзіньнік:

— І што, не было ніякіх пратэстаў?

— Супраць чаго?

— Супраць ліквідацыі рэспублікі.

— Якія там пратэсты, у 1956 годзе. Тут бы ў нас БССР ліквідавалі — як думаеш, шмат людзей выйшла б пратэставаць?… То ж бо то… Хаця ў Петразаводску адзін пратэстант знайшоўся: Пецька Маразёнак. Прыйшоў на кастрычніцкую дэманстрацыю з карэла-фінскім сьцягам. Кажа, хадзіў з ім на Першамай, прайдуся і цяпер. Мы пасміхнулі, але на ўсякі выпадак далей ад Пецькі адышлі. А неўзабаве яго нейкія людзі атачылі, убок адвялі. Пасля сьвятаў прыйшлі ў аўдыторыю — а Пецькі сярод нас няма. Выгналі з універсітэту.

— За што? — задужа гучна спытаў кватарант. — Твар Міцькавы пры гэтым прыкметна выцягнуўся.

— За тое, за што і цябе…

— Ну дык я ж нёс бел-чырвона-белы, а тут жа савецкі, з сярпом і молатам, як я разумею.

— Разумееш, ды не зусім.

Сцяг, хоць і савецкі, ды спісаны за непатрэбнасцю. Калі ты з ім выйшаў на вуліцу, значыцца супраць лініі партыі выступаеш.

Міканор Іванавіч зморана крэкнуў, пацягнуўся да бутэлькі каб разліць рэшту, але кватарант ужо быў на нагах.

— Усё, Іванавіч… бягу. Хутка цягнік, а ў мяне яшчэ рэчы не сабраныя.

Праз дзесяць хвілін гаспадар кватэры паціснуў кватаранту руку і ледзь не заплакаў на развітанне. За апошнія пяць гадоў, як памерла жонка, у яго перабывала шмат студэнтаў. І з кожным развітваўся без шкадаваньня. Цяпер жа штосьці залепятала ў сэрцы. Зачыніўшы дзверы, стары паволі, як самнамбула, зайшоў у кухню, прыкруціў вадаправодны кран, потым гэтак жа бязмэтна зазірнуў у лазенку і сцепануўся: на трубе-сушылцы вісела забытая кватарантам майка. Спатыкаючыся, ён кінуўся на гаўбец:

— Міця, маечку забыўся!

Хлопец, які ўжо ладна адбег ад дому, паставіў на зямлю сумку, махнуў рукой, але потым падбег пад балкон.

— Успомніў… першы куплет, — гукнуў стары ўслед майцы, што злятала долу, і, удыхнуўшы на поўныя грудзі заспяваў:

Oma Karjalais-suomalaiskansamme maa,

Vapaa Pohjolan Neuvostojen tasavalta…* — Міканор Іванавіч глынуў паветра, каб спяваць далей, ды тут у суседзяў штосьці ляснула і Капіталіна голасна паведаміла мужу:

— Дзед з трэцяга паверха, здаецца, зусім звар’яцеў.

У старога зазвінела ў вушах, і кроў апаліла твар. Ён праводзіў позіркам рухавую Міцькаву постаць, потым, не чуючы пад сабой ног, пайшоў у святліцу, выліў у шклянку рэшткі гарэлкі і, перад тым, як выпіць, выгукнуў слова, якое даўно рвалося з грудзіны:

— С-сукі!

• «Родная зямля нашага карэла-фінскага народу,

Вольная паўночная савецкая рэспубліка…» (фін.).