Баравое: гітара, кветкі і атамная бомба

Вёска Баравое слаўная найперш незвычайным помнікам архітэктуры, капліцай-пахавальняй шляхціцаў Дыбоўскіх. Масіўнай ратондай, падобнай да вартавой вежы, што ўзвышаецца на высокім пагорку. Але людзі, якія сёньня насяляюць вёску ды іхныя гісторыі — куды цікавейшая нагода, каб выправіцца ў дарогу.
У Баравое я патрапіў досыць выпадкова. На адной імпрэзе я пазнаёміўся з унікальным чалавекам. Мікалай Сазонаў — чалавек, апантаны прыгажосьцю. Гэты немалады, надзвычай падобны да Мулявіна настаўнік выкладае фізыку па-беларуску. І яму не бракуе ў роднай мове тэрмінаў. Яшчэ спадар Мікалай вырошчвае тульпаны. А яшчэ ён піша рамансы на вершы сучасных паэтаў. Якія сьпявае для аднавяскоўцаў у мясцовым клюбе. Ён грае на сяміструннай гітары, сёньня амаль забытым народным інструмэнце, зь якога пачыналася аўтарская песьня. І які, дарэчы, нарадзіўся ў Беларусі. Такія самадзейныя барды — найлепшыя, напэўна, на сёньня прапагандысты сучаснай літаратуры.


Мікалай: «Гэта Дранько-Майсюк. Цудоўны верш. Вось так, калі трапляецца мне нешта, яно сьпяваецца само. Так лепш даходзіць да людзей. Так верш ня станеш расказваць, а песьню можна прапець».

Карэспандэнт: «Ці даводзіцца выступаць?»

Мікалай: «Даводзіцца. Вось побач сельскі клюб».

Карэспандэнт: «Чаму сяміструнка, а не шасьціструнка?»

Мікалай: «Ужо няможна. Але ня хочацца здрадзіць. Зараз ужо не сустрэнеш амаль што сяміструнку, але трэба захаваць сваё аблічча, самабытнасьць. Вы ж памятаеце — зь яе пачыналася. І Высоцкі, і дваровыя...»

Жонка спадара Мікалая, Тамара, выкладае матэматыку. Пакуль мы сьпявалі песьні, спадарыня Тамара прыйшла з клюбу, дзе яна дзяжурыла на моладзевай дыскатэцы. І размова наша зайшла пра новае пакаленьне вясковых дзяцей. Напэўна, самае цяжкае пакаленьне для настаўнікаў. Асабліва ў параўнаньні з часамі беларусізацыі.


Тамара: «Сапраўды, ёсьць розьніца вялікая. Што тады мы праводзілі любое мерапрыемства — гасьцёўня літаратурная, конкурс страваў нацыянальных. Мы квас рабіць спрабавалі, дзеці рыхтаваліся. Так ім усё было патрэбна. У цяперашніх дзяцей любімае слова — а нам гэта ня трэба. Бацькоў гэтых дзяцей я вучыла. І, напэўна, нешта перадаецца на генным узроўні. Мяне страшэнна хвалюе праблема п’янства. У вёсцы відаць усё. Калі дэградуюць бацькі, дзеці прыходзяць бяз памяці. Якую цікавасьць я магу выклікаць, калі дзіця нічога ня памятае? Калі раней адзін-два можа не прыйсьці на бацькоўскі сход, потым усё роўна зьявяцца бацькі, — то цяпер адзін-два толькі прыходзяць з клясы. У выніку прымітыўны ўзровень разьвіцьця пайшоў. Нічога ім ня трэба. Кураць. Прычым не звычайныя цыгарэты яны кураць. Вочы ў другі бок глядзяць. Трава. І што? У нас на паперы ўсё добра. А на справе ў нас усё цяжэй, цяжэй і страшней».

Баравое выглядае, як і большасьць сёньняшніх мястэчак, стэрыльна чыстым. Тут цудоўны асфальт і роўныя ходнікі. І, вядома, ёсьць дамкі, якія ў народзе называюцца «прэзыдэнцкімі». Зрэшты, ня толькі гэты эпітэт можна пачуць адносна гэтых дамкоў. Я разгаварыўся ў краме з адной кабетай.

Кабета: «У новым доме павыбівалі ўсе шклопакеты. У другім доміку рамонт трэба рабіць цалкам».

Карэспандэнт: «Гэтае жытло будуецца...»

Кабета: «Для рабочай сілы і рабоў. Бяруць такіх людзей, якія слова ня скажуць. Ім не заплацілі, яны слова ня скажуць. Імі можна круціць, як хочаш. Жахліва. Гэта цэлая філасофія».

У тым, што гэта менавіта філязофія, кабета мае рацыю. Вось толькі ці надоўга гэтай філязофіі хопіць? Зрэшты, з адным са шчасьліўчыкаў мне давялося пагутарыць. Яго можна назваць палітэмігрантам. Зь цемры да мяне падышоў высокі каўказец з чалавечай просьбай — пазычыць 500 рублёў на апахмелку. Прыехаў чалавек з Грузіі.

Спадар: «Я ўжо паўтара года тут жыву».

Карэспандэнт: «Вы зьехалі з Грузіі? А чаму?»

Спадар: «Там работы няма ніякай. А тут работы ў мяне многа».

Карэспандэнт: «Прыйшоў новы прэзыдэнт, Саакашвілі».

Спадар: «Гэта не Саакашвілі, гэта Сукашвілі. Таму што праз акіян пачаў дружыць з Амэрыкай. А мне трэба з Расіяй дружыць. Я — расійскія войскі. Я калі служыў у Германіі, на мяне немцы казалі „русіш швайна“. Мне Расія трэба. Мне Беларусь трэба. Я іх войскі. Таму я зь імі павінен быць».

На адрас беларускага кіраўніка ў лексыконе майго суразмоўцы знайшліся толькі добрыя словы.

Спадар: «Нармальны мужык. А некаторым не падабаецца. Скажы мне, калі ласка, — чым ён кепска робіць? Дамы будуюцца, ежа ёсьць. А што яшчэ трэба?»

А зараз мы паслухаем іншага чалавека. Якога расейскае войска не пераўтварыла ў расейца. Яно ледзь ня стала для яго магілаю. Бо стары Ўладзімір удзельнічаў у выпрабаваньні атамнай бомбы. На знакамітым Тоцкім палігоне 14 верасьня 1954 году. Пра той выбух дагэтуль ходзяць страшныя чуткі. Дагэтуль невядомая колькасьць ахвяраў сярод тых 45 тысяч жаўнераў, што прынялі на сябе радыяцыйны ўдар. Стары Ўладзімір вельмі ня любіць успамінаць той дзень.

Карэспандэнт: «А вы самі „грыб“ бачылі?»

Стары: «Ну а як жа! Там бункеры, тэхніка».

Карэспандэнт: «Вам было тады страшна?»

Стары: «Мы ведалі. Пра Хірасіму і Нагасакі. Паміралі людзі. Каго там хваля завярнула, дык завярнула. Калі атамнае вучэньне, дык тры працэнты дапускалася, наколькі я ведаю. Калі тры чалавекі з сотні пагібла...»

Карэспандэнт: «Гэта нармальна».

Стары: «Ну, і няшчасныя выпадкі. Гэта ж скопішча войскаў. Сем ці шэсьць вёсак гарэла. Там людзей не было. Іх вывезьлі».

Карэспандэнт: «А што там рабілі жывёлы? Яны выконвалі ролю людзей?»

Стары: «Замест людзей пасадзілі жывёлаў. У стаячых самалётах. У эпіцэнтры. Яны загінулі. Трэба ж было, як на тэхніку ўплывае... Сама больш баяцца козы радыяцыі».

Карэспандэнт: «І вам выдавалі новае абмундзіраваньне...»

Стары: «Перад выбухам далі новенькае. З-пад іголкі. Як паложана сьмяротнікам. Гэта законы вайны. І нават бялізну цёплую далі. Як толькі ў дамавіну класьціся».

Карэспандэнт: «Да чаго падобны ядзерны выбух?»

Стары: «Быў бы я мастак, дык я б намаляваў пекла тое. Апошні дзень Пампэі. Дубовая рошча была. Ніхто ня бачыў, як гарэла. Мы ж не глядзелі. Нам загадана было не глядзець. Хто паглядзеў, той асьлеп. Празь некаторы час можна было глядзець. Шар сьвеціцца сьветлы. І вакол яго ўсё ўецца, уецца. Як кацёл, пераварвае».

Карэспандэнт: «Гэта прыгожа?»

Стары: «Не. Красату не дае. Уражаньне зусім іншае. І ня страх. Невядома што».

Карэспандэнт: «Колькі было ад вас да выбуху?»

Стары: «Сем кілямэтраў».

Карэспандэнт: «На вас выпрабоўвалі...»

Стары: «На жывёлах і на нас. І на тэхніцы. Новенькія „студэбэкеры“ ў мэтал ператварыліся. І амэрыканскія самалёты таксама згарэлі».

Карэспандэнт: «У якіх сядзелі жывёлы».

Стары: «Козы, каровы, коні, усякая скаціна. Загінула разам».

Карэспандэнт: «Людзей там не было...»

Стары: «Я ня ведаю. Ня трэба казаць пра гэту гадасьць».

Але давайце вернемся ў наш шчасьлівы час. Калі вясною будзеце праяжджаць каля Баравога, абавязкова зазірніце да Мікалая Сазонава. Каб зірнуць на ягоную ўнікальную калекцыю тульпанаў. Каб лішні раз упэўніцца, што жыцьцё — прыгожая ўсё ж рэч.


Мікалай: «Прыкладна 350 сартоў глядыёлюсаў, 250 тульпанаў. Вельмі вялікая калекцыя, і часу на гэта траціцца шмат. Нават сьпяваць няма калі».

Карэспандэнт: «А як вы гэтым захварэлі?»

Мікалай: «Раніцай прачнуўся. Выйшаў на градку. Там тульпаны распусьціліся. Нават рукой дакрануўся да іх нейкім чынам. І ад іх адчуваеш, што табе нешта сьветлае і прыгожае перайшло. І настрой ствараецца адпаведны. А паглядзець, калі яны цьвітуць масава, — гэта цуд проста. Душа адпачывае».