КАСТУСЬ ЦЬВІРКА: “СВАБОДА І ЗЯМЛЯ – НАЙГАЛОЎНАЕ ДЛЯ БЕЛАРУСА”
Гэта сюжэт новай аповесьці Кастуся Цьвіркі “Воўчая выспа”, што нядаўна пабачыла сьвет у сэрыі “Кнігарня пісьменьніка”. З аўтарам сустрэўся Міхась Скобла.
Міхась Скобла: “Спадар Кастусь, дзеяньне ў “Воўчай высьпе” адбываецца ў часы калектывізацыі. Калі я чытаў вашу кнігу, то міжволі праводзіў паралелі з раманам Івана Мележа “Людзі на балоце”. У вашым творы дзеяньні ўладаў – больш брутальныя, падкрэсьлена чужацкія. Пагадзіцеся – калектывізацыя ў Мележа прыгладжаная”.
Кастусь Цьвірка
Кастусь Цьвірка: “Іван Мележ вельмі хораша паказаў сытуацыю і расстаноўку сілаў перад калектывізацыяй. Ён выдатна, праз вобразы Яўхіма Карча, Васіля Дзятліка, паказаў калектывізацыю, гвалтоўную ломку селяніна-гаспадара. Вядома ж, у той час больш крытычна паказаць дзеяньні ўладаў ён ня мог. Фактычна, ён быў змушаны абысьці трагедыю людзей, якіх раскулачылі. А наогул, Іван Мележ для мяне – гэта пісьменьнік нумар адзін, якога я люблю бясконца”.
Скобла: “Ваш герой Ігнась Караленя ўцякае з Сыбіры, патаемна вяртаецца ў родную вёску і ноччу, каб ніхто ня бачыў, урабляе сваю зямлю. Ці маюць вашыя героі рэальных прататыпаў?”
Цьвірка: “Усю калектывізацыю, гэтую трагедыю беларускага сялянства, я вельмі добра ведаў з жыцьця. У маёй вёсцы Зялёная Дуброва на Старадарожчыне таксама былі раскулачаныя людзі. Раней я часта езьдзіў у фальклёрныя і этнаграфічныя экспэдыцыі і таксама сустракаўся зь людзьмі, якія расказвалі пра раскулачваньне. Без хваляваньня іх слухаць было немагчыма. А сюжэтныя хады рэканструяваліся з пачутага калісьці і занатаванага. Я хацеў паказаць, як у такіх экстрэмальных умовах селянін імкнецца працаваць, як ён хоча рэалізаваць сябе як гаспадара. Свабода і свая зямля – вось што для яго самае важнае. Ігнась Караленя, які вымушаны быў хаваццца ад уладаў на востраве сярод балота, не апусьціў рукі, як гэта магло здарыцца ў падобнай сытуацыі. Ён і на бязьлюдным востраве будуе хату, урабляе зямлю, зьбірае ўраджай. Прага волі і працы на роднай зямлі перамагла ўсё”.
Скобла: “Адзін мой знаёмец, які таксама прачытаў вашую аповесьць, сказаў: ну вось, яшчэ адзін Рабінзон у беларускай літаратуры. А я падумаў: чаму – Рабінзон? Быў жа ў Лунінецкім раёне Іван Бушыла, які трыццаць гадоў пражыў у лесе і які наўрад ці чытаў Даніэля Дэфо. “Хоць галодзен, я свабодзен” – наколькі гэта характэрна для беларуса?”
Цьвірка: “Гэта вельмі характэрна, і ёсьць на гэта многа фактаў. Нашы людзі рабіліся рабінзонамі мімаволі, іх такімі рабіла жыцьцё. І ў нашых мясьцінах, на Старадарожчыне, людзі ўцякалі ад калектывізацыі ў лес за рэчку, хаваліся ў балоце, каб іх не злавілі. У аповесьці ўсе ваколіцы, пэйзажы, назвы, мікратапаніміка – зялёнадуброўскія”.
Скобла: “Ёсьць ў “Воўчай высьпе” і зусім ужо фантастычны сюжэт: маленькага сына галоўнага героя зносіць у лес воўк, і толькі праз некалькі гадоў бацька ловіць і прыручае чалавекападобнае ваўчаня… Пагадзіцеся, што тут вам трохі дапамог Рэд’ярд Кіплінг са сваім Маўглі”.
Цьвірка: “Ня толькі Кіплінг пра гэта пісаў. Існуе вельмі многа літаратуры пра дзяцей, якія гадаваліся ў лесе разам са зьвярамі. Былі выпадкі, што дзяцей выхоўвалі нават мядзьведзі. У мяне пра гэта – цэлая паліца кніг. Самым складаным было вярнуць гэтых дзяцей у чалавечы стан. Таму што ў іхняй псыхіцы адбываліся незваротныя працэсы. Цяжка было і Ігнасю Караленю. Але ў мяне не паказана, ці ўдалося гэта яму. Бацька гіне, а хлопчык, відаць, ізноў вернецца да ваўкоў. І тут мне бачыцца нешта сымбалічнае: ваўкі выгадоўваюць чалавека, бо людзі сталі варожымі яму”.
АЎТАР І ТВОР
ЮЛЯ ЦІМАФЕЕВА: “ПРАЙДЗІСЬВЕТ МАЕ СВАЙГО ЧЫТАЧА”
Адсутнасьць добрых перакладаў на беларускую мову знаны перакладчык Ян Максімюк назваў культурнай катастрофай. Сапраўды, апошнія дваццаць гадоў сытуацыя зь перастварэньнем сусьветнай клясыкі і папулярных сучасных замежных твораў на беларускую такая, што нават новых Нобэлеўскіх ляўрэатаў не перакладалі. Група маладых перакладчыкаў вырашыла карэнным чынам перамяніць стан рэчаў ды заснавала інтэрнэт-часопіс перакладной літаратуры “ПрайдзіСьвет”. З супрацоўніцай выданьня Юляй Цімафеевай гутарыць Валянціна Аксак.
Валянціна Аксак: “Спадарыня Юля, віншую вас з выхадам ужо трэцяга нумару “ПрайдзіСьвету”. Чытаю яго і дзівуюся: колькі талентаў харошых завялося на ягоных старонках. Раней мы ведалі Шатона, Шэрмана, Сёмуху, Баршчэўскага, Шупу, Максімюка ды яшчэ пару-тройку маладзейшых, хто перакладаў на беларускую з арыгіналаў. А тут – дзясяткі новых, невядомых раней імёнаў. Адкуль яны ўзяліся? Няўжо ў нас ужо так добра рыхтуюць літаратурных перакладчыкаў?”
Юля Цімафеева
Юля Цімафеева: “Літаратурных перакладчыкаў у Беларусі практычна не рыхтуюць дзяржаўныя ўстановы. Але ж вельмі добрую справу робіць Беларускі калегіюм, а таксама перакладчыцкая майстэрня, якой кіруе Андрэй Хадановіч. Менавіта адтуль і бяруцца маладыя перакладчыкі. Гэта і Тацяна Ўрублеўская, і Кацярына Маціеўская, і Ганна Янкута, і Наста Гвозьдзева, і Алена Пятровіч, і Ганна Міхальчук, і Паліна Масьлянкова... Я сама таксама наведвала і наведваю перакладніцкую майстэрню. Акрамя таго наш часопіс сам знаходзіць сваіх маладых аўтараў. Найперш дзякуючы нашым конкурсам. У нас ужо было два конкурсы і па іх выніках мы знайшлі такіх добрых перакладчыкаў паэзіі, як Андрэй Стэфановіч, Аляксей Арцёмаў, Ігар Жаўткоў, К. Коракс, Андрэй Саротнік, Лаўрэн Юрага”.
Аксак: “Трэці нумар “ПрайдзіСьвету” прысьвечаны больш і менш вядомым творам сусьветнай клясыкі, у якіх ідзецца пра народныя сьвяты зімовай пары. Рэдакцыя абвясьціла, што наступны будзе прысьвечаны вундэркіндам у літаратуры і ад літаратуры. Вы лічыце, што тэматычны прынцып больш прыцягальны для чытачоў? І наогул, ці ёсьць у рэдакцыі статыстыка папулярнасьці “ПрайдзіСьвету”?
Цімафеева: “Я вас крышачку папраўлю. Наш трэці нумар прысьвечаны ня столькі і ня толькі народным сьвятам. Асноўная тэматыка твораў – гатычная, містычная, калядная, зімовая. Я ня думаю, што тэматызацыя выпускаў не цікавая нашым чытачам. Прынамсі, тых, каго я апытвала, цалкам задавальняе такі мэтад пабудовы нумароў. Бо ён дае магчымасьць раскрыць адну тэму з розных бакоў, падабраць розных аўтараў з розных моваў, з розных культураў. А таксама надае нумару нейкую завершанасьць. Да таго ж, мы абіраем шырокія тэмы. Напрыклад, другі нумар у нас быў прысьвечаны кухні мадэрнізму. У ягоныя рамкі ўпісалася таксама вельмі шмат твораў. Таму я ня думаю, што тэматычны прынцып – гэта нейкая абмежаванасьць. Што тычыцца статыстыкі папулярнасьці, то чытаючы камэнтары на нашым сайце, а таксама ў жывым часопісе, СМІ, магу сказаць, што “ПрайдзіСьвет” мае свайго чытача”.
Аксак: “У трэцім “ПрайдзіСьвеце” маем пераклады з Конан Дойля, Буніна, Майрынка, Бродзкага – імёны, якія прывабныя для любога перакладчыка. А як рэдакцыя выбірае творы менш вядомых, ці зусім невядомых беларускаму чытачу замежных аўтараў?”
Цімафеева: “Тут ёсьць некалькі шляхоў. Адзін зь іх – гэта тыя самыя тэматычныя нумары. Рыхтуючы пэўную тэму, мы глядзім, хто пісаў пра гэта. Дзякуючы чаму мы знаходзім аўтараў, якія маюць творы, прысьвечаныя менавіта гэтай тэме. Ёсьць і іншыя шляхі. Напрыклад, украінскіх аўтараў для трэцяга нумару мы знайшлі дзякуючы анталёгіі “Тагасьветная” Юрыя Вінічука, украінскага пісьменьніка-містыфікатара”.
Аксак: “Украінская, расейская, польская – мовы, блізкія беларусам. Многія перакладаюць з арыгіналаў ангельскія тэксты. А якія менш распаўсюджаныя ў нашых шыротах мовы ёсьць у арсэнале вашых перакладчыкаў?”
Цімафеева: “Маем пераклады з румынскай, японскай, партугальскай, грэцкай моваў”.
Аксак: “У свой час папулярная француская пісьменьніца Франсуаза Саган казала ў інтэрвію савецкаму тэлебачаньню, што яна не патрабуе ганарараў за выдадзеныя ў СССР пераклады яе твораў, але просіць хаця б паведамляць ёй пра гэтыя выданьні. А як вы палагоджваеце аўтарскія правы?”
Цімафеева: “Пытаньне аўтарскіх правоў прынцыповае для нас, і мы стараемся іх захоўваць. У жывых аўтараў мы, натуральна, просім дазвол на пераклад. Клапоцяцца пра гэта рэдакцыя або сам перакладчык. А калі творчасьць ўжо спачылага аўтара ня ёсьць грамадзкім здабыткам, то мы шукаем праваўладальнікаў і просім дазволу ў іх. Усё робім легальна”.
Аксак: “І на астатак – пытаньне да вас як да перакладчыцы. Каго ўжо пераклалі, і дзе гэта пачытаць? І што зь недрукаванага маеце для нашых слухачоў?”
Цімафеева: “З паэзіі – Чарльз Букоўскі. Мае пераклады яго вершаў друкаваліся ў часопісах “ARCHE”, “pARTisan” і на нашым сайце. Таксама на сайце “ПрайдзіСьвету” друкаваліся пераклады вершаў амэрыканскага паэта Мэцью Дзікмана і Эмі Лоўэл. З прозы ў часопісе “Паміж” друкаваліся апавяданьні Шарлоты Пэркінз Гілман і Джойс Кэрэл Оўтс, а таксама ў “ПрайдзіСьвеце” апавяданьні Макса Бірбама, Дэвіда Гэрбэрта Лоўрэнса і Эдгара Алана По”.
ЮЛЯ ЦІМАФЕЕВА. З НОВЫХ ПЕРАКЛАДАЎ