«Такія дозы тады атрымалі дзеці! А нас супакойвалі — усё нармальна»

20 красавіка папа Францыск сустрэнецца з беларускімі, украінскімі і японскімі ліквідатарамі. Аўдыенцыя прымеркавана да 30-годдзя аварыі на ЧАЭС і пяцігоддзя аварыі на Фукусіме. Сустрэча адбудзецца па ініцыятыве Дортмундскага міжнароднага адукацыйнага цэнтру.

Кандыдатаў на сустрэчу з пантыфікам знайшлі з дапамогай чарнобыльскіх фондаў і грамадскіх аб'яднанняў. Канфесійную прыналежнасць у разлік не бралі. З Беларусі на сустрэчу з папам паляцяць каля 20 чалавек на чале з мітрапалітам Тадэвушам Кандрусевічам.




Сярод запрошаных на аўдыенцыю ў Ватыкане — жыхары вёскі Вуць Добрушскага раёна настаўнікі Адам і Клаўдзія Варанцы, ліквідатары наступстваў аварыі на ЧАЭС, перасяленцы з Брагінскага раёну, якія з 1995 года займаюцца аздараўленнем дзяцей з чарнобыльскіх раёнаў Гомельскай вобласці. Дзякуючы падтрымцы міжнародных фондаў і адданай працы Варанцоў, ужо тысячы дзяцей пабывалі ў Італіі, Германіі, Швейцарыі.


«Так моцна верылі камуністам, што нават бацькі не верылі дзецям»

Якія падзеі ўціснуліся ў 30-гадовы прамежак, што перажылі гэтыя людзі, што чакаюць яны ад сустрэчы з папам Францыскам? На гэтыя пытанні шукаем адказы ў адным з дамоў вуліцы Астраглядскай вёскі Вуць.




Астрагляды — гэта адселеная вёска ў Брагінскім раёне. Да 1986 года ў Астраглядах, што ў дваццаці кіламетрах ад Чарнобыльскай АЭС, жылі больш за тысячу чалавек. Адам і Клаўдзія працавалі ў школе, гадавалі дзяцей. Дачцэ на момант аварыі было пяць, сыну — сем гадоў.




Пра аварыю даведаліся толькі праз некалькі дзён, у кароткім паведамленні тэлевізійных навін прагучалі два-тры сказы: «На ЧАЭС здарылася аварыя».

«А што менавіта? Чым небяспечна гэта, што рабіць? Ніхто нічога не сказаў. Толькі фізік у школе падзяліўся з намі, што гэта вельмі небяспечна і трэба ратаваць дзяцей. Начальства ж сварылася — не сейце паніку, вы настаўнікі!» — расказвае Клаўдзія.

Сям'я вырашыла адвезці дзяцей да маці жонкі, у Гродзенскую вобласць. Маці не паверыла дачцэ: якая радыяцыя, што ты кажаш? Вунь жа толькі па тэлевізары паказвалі вашыя Астрагляды і запэўнівалі, што ўсё ў вас добра!

«Уявіце, як моцна верылі тады камуністам, калі нават бацькі не верылі дзецям. Потым мы не маглі патэлефанаваць да жончынай маці — не дазвалялі, зноў гэта «не сейце паніку», неяк упрасілі тэлефаністку, яна нам дала дзве хвіліны, каб мы перадалі сваякам, што дзяцей трэба звазіць у Гродна, праверыць на радыяцыю», — успамінае Адам.

Яны, як і іншыя настаўнікі, займаліся дэзактывацыяй — мылі дахі, здымалі пласт зямлі, потым пачалі эвакуацыю дзяцей — хадзілі пешшу са спісам па вёсках.

Да гэтага, у першыя дні пасля аварыі, Клаўдзія павезла па загадзе кіраўніцтва школьнікаў у Брагін на «Старты надзеі». Была нехарактэрная для вясны спёка, дзеці гублялі прытомнасць, з носа ішла кроў, выклікалі «хуткую».

«Гэта такія дозы тады атрымалі дзеці, а нам не казалі праўды, нас супакойвалі — усё нармальна. Гэта злачынства. А тады пачаўся лівень, дома дзеці бегалі па лужынах, радаваліся, Адам яшчэ памыў іх у той вадзе, назбіраў у балею... Потым па вёсцы развесілі абвесткі — піце ёд, чырвонае віно і нават гарэлку. Правільна, каб напіваліся і пра ўсё забываліся, не задавалі пытанняў», — кажа Клаўдзія.




Да аварыі на ЧАЭС яна не мела нават амбулаторнай карты, а потым палезлі хваробы — шчытападобная залоза, страўнік, высокі ціск, мікраінсульт... І прыйшла бяда — дачка захварэла на анкалогію. Летась ёй зрабілі дзве аперацыі і хіміятэрапію.

«Будзем спадзявацца на лепшае, але калі гавораць, што радыяцыі няма, хвароб ад яе няма — я не веру і не магу верыць, калі столькі анкалагічных захворванняў, столькі памерлых сярод нашых знаёмых, аднавяскоўцаў. Ва ўсіх ногі пакручаныя, хадзіць не могуць. Што казаць, калі ўнучцы ў пяць гадоў ставяць артрыт!» — гаворыць жанчына.

Яе муж адзначае, што пасля аварыі на ЧАЭС і маны, і замоўчвання маштабаў трагедыі з боку ўлады ў людзях, было заўважна, зменшыўся страх, рос недавер да камуністаў.

«Тыя капейкі, што плацілі тады, людзі называлі «грабавыя». Пра гэта неяк размаўлялі ў аўтобусе, і нейкі КДБ-шнік, ці хто ён, пачаў асякаць людзей, маўляў, нельга так казаць. Яму адразу закрылі рот — маўляў, як хочам, так і кажам. Ды і за партыйных «шышак» з нашай вобласці, якія кіравалі ў 1986 годзе, людзі потым не прагаласавалі — нават у тых умовах, нават адміністрацыйны рэсурс не дапамог», — адзначае Адам.







Жыхароў Астраглядаў раскідалі па розных вёсках. Так у Вуці паўстала вуліца Астраглядская, дзе пабудавалі 25 дамоў для перасяленцаў.

Сустрэлі «навалач» нармальна, хоць часам мясцовыя і папікалі, калі ім у першую чаргу давалі па талонах малако ці мяса.

«Рознае было. А потым талоны мінуліся, і ўсё забылася. Мы добра працавалі ў школе, і нас там добра прынялі. Тут, у Вуці, першыя сем ці дзесяць гадоў пасля аварыі на ЧАЭС калгас выдзяляў аўтобус і людзі арганізавана ездзілі ў Астрагляды на Радуніцу. Потым час прайшоў, людзі старэлі, паміралі, і паездкі тыя скончыліся. Зараз ездзяць людзі на могілкі, хто мае такую магчымасць», — гаворыць Адам.

Клаўдзія не магла ездзіць у Астрагляды — ёй невыносна было бачыць вёску занядбанай, дрэвы на месцы дамоў, было вельмі балюча.




«Калі памятаеш — яблыні, прыгожыя дамы, школа, і убачыць гэта, я плакала, калі ўехала ў вёску... Таму што ўспамінаеш лепшыя гады, маладосць, надзеі, мары. Хоць нас і прынялі добра ў Вуці, і газ тут, і асфальт, і школа добрая, але... чужое. Я першыя можа пяць гадоў толкам і рэчы не раскладвала, і не рабіла нічога тут глабальнага, рамонту, усё не верылася, што мы не вернемся дахаты», — падкрэсліла жанчына.


«Цябе ў раёне не возьмуць на працу нават дворнікам»

Спачатку дзяржава пазбавіла іх статусу ліквідатараў, забрала апошнія льготы. Потым наогул пакінула без сродкаў для існавання.

Адама Варанца звольнілі са школы ў 2006 годзе — за актыўны ўдзел у выбарчай кампаніі.

«Яшчэ і прычапіўся супрацоўнік КДБ, хацеў, каб я быў даносчыкам. Калі я адмовіўся — страціў працу. І нашае мясцовае начальства казала, што мяне нават дворнікам у раёне не возьмуць. Потым у 2008 годзе прычапіліся да жонкі і не глядзелі на стаж, на вышэйшую катэгорыю, знайшлі прычэпку — і яе звольнілі. КДБ-шнік той усё вышукваў кампрамат на нас, не давала яму супакою, што ездзім з дзецьмі за мяжу, апытваў усіх — можа, мы хабар бяром з бацькоў. З каго? З бедных, шматдзетных?» — распавядае Адам.




Яны якраз незадоўга да страты працы ўзялі крэдыт, каб неяк адрамантаваць хату, бо вырашылі, што калі пойдуць на пенсію — не будуць мець магчымасці паставіць новыя вокны і дзверы. Калі ж засталіся без працы, без сродкаў і з крэдытам — было вельмі цяжка. Але дапамагалі сябры.

«Гэта добра, што ў нас шмат сяброў, і нас ніхто не кінуў. Я ледзь не плакала, калі яны прыносілі нам грошы, хто колькі мог. А я ж не магу без школы, я фанатыкам працы сваёй была, мяне ўласныя дзеці дома не бачылі — прападала ў школе», — дадае Клаўдзія.

Ёй на лекі трэба як мінімум мільён на месяц, яшчэ хворая дачка, і ўнучка.

«Я ляжала з унучкай у бальніцы, дачка не магла, бо сама яна хворая, гэта адно. А другое — бальнічны ёй не даюць, маўляў, раней была шмат на бальнічным, гэта калі аперацыі рабілі, хіміятэрапію. Групу не даюць ёй, працаваць цяжка, яшчэ і бальнічны вылічвалі з той зарплаты — маўляў, мы вам лішняе пералічылі... Калі гэта магчыма ўсё расказаць, што робіцца — гэта жах, гэта нейкая пародыя, а не ўлада», — падводзіць рысу Клаўдзія.


«Нас эвакуіравалі — плакала карова, і плакаў сабака»

На вуліцы Астраглядскай сустракаемся з Сямёнам Адамавічам і Ганнай Ігнацьеўнай Рухлевічамі. Ім за восемдзесят.




Сямён Адамавіч пры жыцці ў Астраглядах да 1986 года ледзь не атрымаў Героя сацыялістычнай працы за адданую працу і заробак меў на зайздрасць — каля 600 савецкіх рублёў. Пры перасяленні ў Вуць пачынаў з нуля — далі дабіты трактар, ідзі працуй.

«Нас сюды перасялілі, а вёску нашу закапалі, пахавалі. Там усё зарасло — ні вуліц ужо, ні дарог, адна сцежка да могілак. Усё разбурылі, і краіну такую разбурылі — гэта звар'яцець можна», — гаворыць пенсіянер.







Ці варта было перасяляцца? Што можна было зрабіць тады?

«Я не вучоная, сказаць не магу, мы нічога не ведалі. Ні паху, ні колеру радыяцыя не мела. Загадалі перасяляцца — сядай у аўтобус і едзь, хочаш ты ці не. Канечне, там лепш было, у Астраглядах, у Астраглядах», — паўтарае назву роднай вёскі Ганна Ігнацьеўна і сцірае кулаком слёзы з твару.

І зараз, праз трыццаць гадоў, яна з болем гаворыць пра радзіму.

«Мне нават сон ніколі не сніўся, за 30 гадоў, што я тут, у Вуці, ніводнага разу, толькі што я дома, там, у Астраглядах. Як толькі паехала туды на Радуніцу, як толькі ўехала ў вёску — усё! Ужо і забылася адразу, што на Вуці жыву. Тут жывём, трыццаць гадоў, а не прывыкнеш, ніколі. Хочаце верце, хочаце не — калі нас вывозілі з Астраглядаў, то плакала наша карова, і плакаў сабака», — зноў заплакала пенсіянерка.





«Сустрэча з папам будзе вялікай дапамогай»

Развітваемся з жыхарамі вуліцы, у якую ператварылася вёска Брагінскага раёну. Адам Варанец выказвае спадзяванне, што сустрэча з папам будзе вялікай дапамогай.

«Таму што Чарнобыльскую трагедыю стараюцца ў апошнія гады забываць, кажуць, што у нас усё нармальна. Але наступствы ёсць, людзі хварэюць на анкалогію, у нашых вёсках колькі нашых знаёмых памерла ад раку, пакутуюць ад праблем са шчытападобнай залозай, цяжка хварэюць дзеці. Тое, што нас запрасілі да папы Францыска, наш удзел у гэтай сустрэчы сведчыць аб тым, што ў свеце памятаюць аб Чарнобылі. Неабходна, каб праблема наступстваў аварыі яшчэ раз прагучала на высокім узроўні. Для мяне ж асабіста сустрэцца з папам Францыскам — я нават не мог марыць аб гэтым», — дзеліцца Адам Варанец.

У савецкія часы «бога не было», так вучылі ў школе, універсітэце, забаранялі маліцца, каралі за веру, забівалі святароў, нішчылі храмы. А ў Астраглядах раней быў цудоўны касцёл, жылі католікі, як і ў многіх вёсках Брагінскага раёна, і продкі Адама Варанца — таксама.

Яго дзед быў рэпрэсаваны як «польскі шпіён». Такі лёс напаткаў яшчэ каля трыццаці чалавек з вёскі Марытон Брагінскага раёна — радзімы Варанцоў. Тое, што не знішчылі камуністы — дабіў у 1986 годзе «мірны атам».

Цяперашнія ўлады пайшлі яшчэ далей — замоўчваюць як сталінскія рэпрэсіі, так і наступствы жудаснай катастрофы на ЧАЭС. Ліквідавалі ліквідатараў, льготы, аздараўленне, ліквідавалі сувязь хвароб з радыяцыяй, паціху пашыраюць сваімі паперкамі «чыстую» тэрыторыю, пазбаўляюць вёскі статусу «зоны». І пафасныя артыкулы ў дзяржаўных выданнях, кшталту «Соловья над Припятью» на першай паласе газеты «Праўда» ў красавіку 86-га, годна працягваюць традыцыі падману і замоўчвання.