70 лет назад, в воскресенье 16 сентября 1945 года, в СССР состоялись два военных парада, которыми символически подводились итоги Второй мировой войны. На Дальнем Востоке в Харбине был проведен парад в честь победы над Японией. В этот же день далеко на западе — в Минске — состоялся парад, который связали с событиями сентября 1939 года в Западной Белоруссии и Украине.
Командующий войсками Минского военного округа генерал-лейтенант Владимир Разуваев совершает объезд войск перед парадом 16 сентября 1945 г. Кадр кинохроники
Еще 21 августа 1945 года ЦК КП (б)Б принял постановление «О подготовке и проведении празднования 17 сентября — Дня воссоединения белорусского народа в едином Белорусском государстве». Затем 30 августа 1945 года на заседании Президиума Верховного Совета БССР по вопросу о ратификации устава Организации объединенных наций белорусский лидер Пантелеймон Пономаренко счел нужным подчеркнуть:
«Мы выходим на международную арену, что имеет большое политическое и международное значение для нашего государства. Работая на конференции в Сан-Франциско, наша делегация среди всех международных актов провела установление западных границ, и таким образом с точки зрения международного права мы имеем юридическое закрепление воссоединения Белоруссии. Это немаловажный факт. В истории уже не может быть возврата к прежнему или пересмотру этого вопроса. Это чрезвычайно важно, потому что фактически мы воссоединились в 1939 году, но свою позицию держали открытой, поэтому это представляло известные неудобства. Сейчас это признано уже в международном масштабе, это считается непреложным фактом. Для Белоруссии это дело исторического значения».
Пантелеймон Пономаренко (в центре) у Дома правительства в Минске 16 сентября 1945 г.
То есть, можно считать, что «тема семнадцатого сентября тридцать девятого» закрыта решениями ООН, и вопроса границы между СССР и Польшей больше не существует…
Из отчета БЕЛТА «Праздник белорусского народа», опубликованного газетой «Звязда» 18 сентября 1945 года:
Святочна выглядае сталіца Савецкай Беларусі. Вуліцы і плошчы Мінска ўпрыгожаны шматлікімі лозунгамі і транспарантамі, партрэтамі правадыроў, членаў урада і праслаўленых маршалаў Савецкага Саюза, храбрых палкаводцаў Чырвонай Арміі. Над будынкамі развяваюцца дзяржаўныя флагі.
Святочна ўпрыгожана плошча Леніна. Велізарны партрэт Сталіна ўпрыгожвае Дом Урада. Перад будынкам Наркамата замежных спраў партрэты бліжэйшых саратнікаў вялікага Сталіна — членаў Палітбюро ЦК ВКП (б).
Па плошчы і прылягаючых вуліцах выстраіліся войскі Мінскага гарнізона. Вось стаяць гвардзейскія часці генерал-лейтэнанта Урбановіча. Над іх радамі вецер калыша праслаўленыя ў баях, бачыўшыя віды, прастрэленыя кулямі гвардзейскія сцягі. Вось выцягнуліся стройныя рады байцоў генерал-маёра Нікіціна. Вуліцы, далёка ўходзячыя ад плошчы, запоўнены радамі пяхоты, артылерыяй, мотачасцямі.
Боевая техника на параде 16 сентября 1945 г. в Минске
Па краях плошчы і на ўсіх прылягаючых да яе вуліцах дзесяткі тысяч працоўных.
Сёння вялікае свята. Шэсць год назад, у 1939 годзе, у гэты час вялікі савецкі народ працягнуў руку брацкай дапамогі насельніцтву заходніх абласцей Беларусі. Беларускі народ назаўсёды захавае ў памяці гэтую гістарычную дату, стаўшую днём Усебеларускага нацыянальнага свята.
У 11 гадзін дня на цэнтральную трыбуну падымаюцца Старшыня Савета Народных Камісараў Беларускай ССР таварыш Панамарэнка, сакратары ЦК КП (б) Беларусі т.т. Малін, Гарбуноў, Аўхімовіч, намеснікі Старшыні Саўнаркома Беларусі т.т. Лявіцкі, Кісялёў, Ільюшын, Лахтанаў, Забела, т.т. Пігурноў, Філімонаў, Крупеня, Казлоў, Эйдзінаў, Бударын, Горын, Зімянін, Якуб Колас, Глебаў. На бакавых трыбунах народныя камісары, генералы Чырвонай Арміі, дзеячы навукі, культуры.
Выстраеныя рады калон байцоў аб’язджае камандуючы ваеннай акругай генерал-лейтэнант Разуваеў. Яго суправаджае камандуючы парадам генерал-лейтэнант Сабеннікаў.
Многатысячным незмаўкаючым «ура» адказваюць байцы Чырвонай Арміі на прывітанне камандуючага акругай.
Аб’езд войск закончан. Камандуючы акругай генерал-лейтэнант Разуваеў спешваецца ля цэнтральнай трыбуны. Падняўшыся на трыбуну, ён звяртаецца з прамовай да войск Чырвонай Арміі, да рабочых, калгаснікаў, інтэлігенцыі, да ўсіх працоўных Савецкай Беларусі.
Яго прамова, поўная гордасці за нашу Радзіму, за доблесную Чырвоную Армію, за гераічны беларускі народ, за Беларускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку, выслухоўваецца з напружанай увагай…
Говорил командующий войсками округа очень просто, даже констатационно:
«Прославленные воины Красной Армии, разгромившие немецко-фашистских захватчиков, сейчас возвращаются в родные места, к мирной боевой и политической учебе. Белорусский народ во всех городах и селах радостно встречает победителей. И этот день совпадает с днем исторического праздника народа, днем воссоединения белорусского народа в едином Белорусском Советском Государстве…».
В завершение прозвучала здравица в честь «создателя белорусского государства и лучшего друга белорусского народа великого Сталина», которая потонула в раскатах «ура» и громе артиллерийского салюта. Над площадью взвились сотни разноцветных сигнальных ракет.
А затем состоялся собственно парад:
Камандуючы парадам генерал-лейтэнант Сабеннікаў падае каманду да ўрачыстага марша. Пачынаецца марш праслаўленых воінаў Чырвонай Арміі. Першымі міма трыбуны, чаканячы крок, праходзяць гвардзейскія часці генерал-лейтэнанта Урбановіча. Яны свята праносяць міма трыбуны авеяныя славай чырвоныя сцягі, прастрэленыя кулямі і апалёныя агнём вайны.
Следам за імі ідуць пехацінцы генерал-маёра Нікіціна. Услед за пяхотай — царыцай палёў, рухаюцца мотамеханізаваныя часці, артылерыя.
Боевое знамя на параде 16 сентября 1945 г. в Минске
Члены беларускага ўрада цёпла вітаюць герояў Айчынай вайны, вызваліцеляў савецкіх зямель ад нямецкіх захопнікаў.
З выключнай цеплынёй працоўныя вітаюць воінаў Чырвонай Арміі. У асобе іх яны бачаць сваіх вызваліцеляў. Колькі кветак, колькі ласкавых і ўдзячных усмешак, колькі захаплёных авацый падарылі яны воінам Чырвонай Арміі - удзельнікам сённяшняга парада. Кветкамі засыпаюць машыны. Юнакі, дзяўчаты падыходзяць да шарэнг з букетамі кветак і прыпадносяць іх камандзірам і байцам.
Зрители на параде 16 сентября 1945 г.
Звыш гадзіны прадаўжаўся гэты незабыўны парад. I кожны з сабраўшыхся на плошчу бачыў у ім усё больш узрастаючую сілу і магутнасць нашай гераічнай Чырвонай Арміі, магутнасць Савецкага Саюза. I працоўныя беларускай сталіцы, як і ўвесь беларускі народ, былі поўны любві і гордасці за сваю родную Чырвоную Армію, за сваю вялікую Радзіму, за таго, хто прывёў нашу Айчыну да перамогі - вялікага і мудрага Сталіна.
В Минске шестую годовщину похода в Западную Белоруссию праздновали на высоком организационном уровне. Документы свидетельствуют, что были приглашены 22 московских артиста, которых в течение 4 суток обеспечивали «литерным питанием». Особым решением для автомобилей кинохроники студии «Советская Белоруссия» выделили полтонны бензина.
А вот в западных областях «всенародный праздник» не получился. Люди игнорировали официально-торжественные мероприятия. Из секретного отчета начальника отдела пропаганды и агитации политуправления Барановичского военного округа полковника Н. Кузнецова:
«В ряде мест фактически было сорвано празднование шестилетия со дня воссоединения белорусского народа в едином Белорусском Советском государстве. Так, например, в Острыне — центре Василишковского района Гродненской области, на 15.IХ.45 г. было назначено торжественное заседание партийных, советских и общественных организаций. Подготовка этого заседания была поручена секретарю исполкома райсовета (беспартийному). Аппарат райкома ВКП (б) этим не занимался. В результате на торжественное заседание с опозданием на час явилось 10 человек… важнейшее политическое событие в жизни белорусского народа в районе отмечено не было».
