Скарачэнне дзяржапарату плюс пашырэнне магчымасцяў?
Указ Прэзідэнта Беларусі аб некаторых захадах па аптымізацыі сістэмы дзяржаўных органаў і іншых дзяржаўных арганізацый, а таксама колькасці іх работнікаў 12 красавіка 2013 года ў экспертнай супольнасці быў успрыняты неадназначна. Апазіцыйна настроеныя калегі, зразумела, успрынялі яго як спробу скараціць дзяржаўныя выдаткі за кошт механічнага ўразання дзяржапарату. Іншыя ж звярталі ўвагу на тое, як указ пераразмяркоўвае паўнамоцтвы паміж органамі і як ён у цэлым зможа паўплываць на характар і эфектыўную работу дзяржаўнага апарату.
Пэўная рацыя ёсць у абедзвюх пазіцыях. Але дзеля справядлівасці варта ўсё ж такі адзначыць, што эканамічная матывацыя для сучаснай рэформы дзяржаўных органаў наўрад ці магла быць асноўнай. Па падліках экспертаў, за кошт месцаў, што скарачаюцца, можна будзе сэканоміць не больш за 130-140 млн долараў за год. Гэта, вядома, нямала, але відавочна не цягне на тое, каб вырашыць фінансавыя праблемы Беларусі.
Значыць, пры правядзенні рэформы дзяржаўнага апарату ў Беларусі меліся на ўвазе, у першую чаргу, палітычныя і кіраўніцкія задачы.
На першы погляд, нормы Указа № 168 не змяшчаюць якіх-небудзь значных змен у плане размеркавання паўнамоцтваў паміж дзяржорганамі. Напрыклад, Міністэрства замежных спраў і раней садзейнічала пашырэнню беларускага экспарту ў замежныя дзяржавы. Ну а паўнамоцтвы па курыраванні выставачнай і кірмашовай дзейнасці для Мінгандлю і МЗС таксама наўрад ці з'яўляюцца каштоўным набыццём.
Аднак гэтым справа не абмяжоўваецца. Больш значным з'яўляецца тое, што на Міністэрства гандлю ўскладзены абавязкі па забеспячэнні выканання суб'ектамі гаспадарання заканадаўства, якое вызначае правілы аптовага і рознічнага гандлю, а таксама правядзенне адзінай дзяржаўнай палітыкі ў галіне дзяржаўных закупак тавараў (работ, паслуг). Апошняе асабліва важна ў свеце будучай змены "правілаў гульні" ў беларускай эканоміцы ва ўмовах паскарэння інтэграцыйных працэсаў на постсавецкай прасторы. Пераход да сістэмы дзяржаўных закупак на аснове правілаў СГА (як рамачнай асновы для еўразійскай інтэграцыі) пацягне татальнае ўкараненне рынкавых механізмаў у эканамічным жыцці Беларусі.
У гэтым кантэксце пільную ўвагу трэба звярнуць на тое, што дзякуючы Указу № 168 істотна пашырыліся паўнамоцтвы Міністэрства эканомікі. Па-першае, яму быў падпарадкаваны Беларускі фонд фінансавай падтрымкі прадпрымальнікаў. Па-другое, менавіта на Мінэканомікі былі ўскладзены функцыі каардынацыі ўзаемадзеяння рэспубліканскіх органаў кіравання, іншых дзяржаўных арганізацый, падпарадкаваных Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь, па пытаннях узаемадзеяння з Еўразійскай эканамічнай камісіяй. Фактычна ліберальнае Мінэканомікі, якое выступіла нядаўна з крытыкай на адрас рэгіянальных улад і дырэктарскага корпуса, становіцца галоўным правадніком тых пераўтварэнняў, якія з'яўляюцца непазбежнымі ў сілу ўдзелу Беларусі ў Адзінай эканамічнай прасторы.
Паралельна, дарэчы, і на Міністэрства гандлю былі ўскладзены "інтэграцыйныя" функцыі. У прыватнасці, яно цяпер будзе выдаваць дазвол на ўвоз і вываз тавараў, да якіх прымяняюцца забароны ці абмежаванні на ўвоз ці вываз дзяржавамі — членамі Мытнага саюза ў рамках Еўразійскай эканамічнай супольнасці ў гандлі з трэцімі краінамі.
І, мабыць, менавіта гэтыя "інтэграцыйныя" навацыі прымушаюць разглядаць Указ № 168 не проста як рэформу дзяржаўнага апарату, а як лёсавызначальны крок у гісторыі Беларусі. Ні для каго не сакрэт, што ў апошні час дзяржаўнаму апарату Беларусі ў аналітычным плане было даволі складана паспяваць за тымі рашэннямі, якія прымаліся ў рамках Еўразійскай эканамічнай камісіі. Са скарачэннем колькасці дзяржаўных службоўцаў сітуацыя ў гэтым плане можа рэзка пагоршыцца. Фактычна Беларусь можа наогул страціць адэкватнасць рэгіянальным і глабальным працэсам, страціць здольнасць іх не толькі кантраляваць, але і адсочваць. А гэта ёсць не што іншае, як паступовая страта суверэнітэту.
Для таго каб падобны сцэнар не стаў рэальнасцю, рэформа дзяржаўнага апарату павінна ўключаць не толькі рэзкае павышэнне эфектыўнасці працы дзяржслужачых. Патрабуецца таксама і стварэнне інстытутаў, якія ажыццяўляюць стратэгічны аналіз і прагноз сітуацыі, і праектаванне неабходных дзеянняў на дзяржаўна-прыватнай (дакладней, дзяржаўна-грамадскай) аснове. І калі адпаведныя інстытуты і механізмы будуць створаны, то сучасная рэформа дзяржапарату прывядзе да рэальнага пашырэння палітычных і кіраўніцкіх магчымасцяў беларускай дзяржавы.
Юрый Царык, палітычны аналітык, кіраўнік Беларускай групы развіцця.