"Беларусь — непасрэдная звязка паміж Расіяй і Еўрасаюзам..."
Еўразійская інтэграцыя... Еўразійскі саюз... Еўразійскі парламент... Папулярныя сёння словазлучэнні. Аднак эканоміка і палітыка не прымаюць беспадстаўных слоўных формул. Кандыдат палітычных навук, загадчык сектара палітычных праблем еўрапейскай інтэграцыі Інстытута сусветнай эканомікі і міжнародных адносін Расійскай Акадэміі навук Сяргей Уткін лічыць, што інтэграцыя на постсавецкай прасторы павінна праходзіць праз натуральныя эканамічныя зносіны і ўсеагульную выгаду, пры гэтым не супрацьпастаўляючы сябе Еўропе. Пра гэта з вучоным размаўляў карэспандэнт "Звязды".
— Наколькі ідэя стварэння вялікай фармацыі, якая будзе процівагай Еўрапейскаму саюзу і ўвогуле заходняму свету, таго самага Еўразійскага саюза, можа ўвасобіцца ў жыцці?
— Процівагай ён не з'яўляецца дакладна. І не можа з'яўляцца. Тут, хутчэй, можна казаць пра канцэпцыю, якая бярэ пачатак нават не ў савецкім перыядзе, а раней, калі фарміраваліся ўяўленні еўразійцаў, у перыяд перадрэвалюцыйны, на пачатку ХХ стагоддзя. Згодна з гэтай канцэпцыяй насамрэч нас прывучалі супрацьпастаўляць Еўропу Расіі (у шырокім разуменні), а цяпер ўжо Еўразіі (у вузкім сэнсе), постсавецкай прасторы. Яшчэ тады гэта супрацьпастаўленне выклікала ў многіх сумненні.
З часам зразумелі, што гэтае супрацьпастаўленне ў большай ступені надуманае, чым рэальнае, зразумелі тады, калі апынуліся ў эміграцыі і ўбачылі, што жыццё Еўропы ім больш знаёмае, чым тое, што адбывалася ў савецкай Расіі.
Супрацьстаянне грунтавалася выключна на метафізічных асновах, а не звязвалася з нейкімі прагматычнымі рэчамі. "Еўропа заўсёды ненавідзела Расію, таму мы не са злосці, яны самі вінаватыя, будзем супраць іх", — такія былі звычайныя развагі.
У Расіі ж была заўсёды непарыўная сувязь з Еўропай: і эканамічная, і культурная. Таму, калі мы спрабуем адарваць іх адно ад аднаго, мы гаворым не пра рэальную Расію, а пра нейкі ўяўны вобраз. І нават у савецкі перыяд, калі з Еўропай былі складаныя адносіны і Расія адарвалася ад агульнаеўрапейскага працэсу, наша культура заставалася еўрапейскай.
І ў чым жа тады супярэчнасці, калі мы на працягу гісторыі жылі ўсе разам? Я лічу, што станоўчага адказу наконт розніцы паміж намі няма. Мы не адрозніваемся прынцыпова. Таму, на маю думку, зараз не трэба казаць аб супрацьстаянні ні ў светапогляднай сферы, ні ў эканоміцы і палітыцы, бо свет значна змяніўся.
І Еўропа ў глабалізаваным свеце ўжо не можа займаць таго месца, якое займала на пачатку ХХ стагоддзя. Зараз мы аказаліся ў сітуацыі, калі Расія з'яўляецца найбуйнейшай і найбольш моцнай еўрапейскай краінай, але ў глабальным маштабе саступае многім.
Агульны патэнцыял не становіцца нашмат большым, калі мы разглядаем усе краіны Еўразійскага саюза разам, а не Расію асобна. А значыць, больш канструктыўна бачыць вялікую Еўропу ад Лісабона да Уладзівастока з удзелам і Расіі, і Беларусі, і Казахстана, і значнай часткі краін постсавецкай прасторы. І гэта натуральна, што мы стараемся знізіць на гэтай прасторы бар'еры і пашырыць супрацоўніцтва.
Калі ж мы хочам уявіць Еўразійскі саюз як нешта зусім асобнае, аб'яднанне, якое не настроена на ўзаемадзеянне з ЕС, то мы ўбачым, што процівага вельмі слабая. Слабая эканамічна і палітычна. Мала каго цікавіць, выступае Расія па нейкіх міжнародных пытаннях адна альбо разам з Беларуссю і Казахстанам. Нельга адасабляцца ад Еўропы, бо ў нас з ёй агульныя мэты і інтарэсы. Мы разам можам стаць цэнтрам сілы, які будзе супастаўны (параўнальны) з ЗША і Кітаем. І Беларусь — гэта непасрэдная звязка, нават проста геаграфічна, паміж Расіяй і Еўрасаюзам.
Зручная прастора— Пытанне наконт супрацьстаяння Еўрапейскаму саюзу ўзнікла ў мяне таму, што больш за год таму ў Беларусі, у Белавежскай пушчы, праходзіла навукова-практычная канферэнцыя, прысвечаная 20-годдзю распаду СССР. На ёй многія настальгіравалі, шкадавалі аб тым, што саюз разваліўся, што ў свеце застаўся толькі адзін полюс. Ці так гэта? Ці мае значэнне гэтая палярнасць? Можа, людзям ужо прыйшоў час дамовіцца паміж сабой?
— Думаю, што зараз прыходзіць ужо разуменне таго, што свет не будзе больш двухпалярным у прынцыпе ці другім полюсам, хутчэй, будзе Кітай. На мой погляд, шкадаваць аб распадзе СССР абсалютна не патрэбна. Тое біпалярнае супрацьстаянне, якое было, ні да чаго добрага не прывяло.
Што б магло быць лепшай канструкцыяй у параўнанні з тым, што мы маем зараз? На мой погляд, не іншыя два полюсы. Канструкцыя павінна быць больш складанай. Яна павінна ўлічваць пазіцыі большай колькасці краін, чым толькі ЗША і Кітая. Калі казаць пра шматпалярны свет, то быць адным з полюсаў у такім выпадку ў нас больш шанцаў. Але ўсё роўна, калі мы ў строгім сэнсе думаем пра полюсы, то іх усё ж такі два.
У такім выпадку трэба выкарыстоўваць тэрмін "поліцэнтрычны". Цэнтр — паняцце больш перадавое, яно дазваляе ўбачыць карціну шматмерна. Цэнтр — гэта не заўсёды нацыянальная дзяржава, гэта можа быць нейкі буйны рэгіён.
Мне ўсё ж такі здаецца, што больш шматабяцальнае паняцце ў плане таго, як мы аналізуем свет і чаго спрабуем дабіцца, — гэта паняцце прасторы. І не толькі ў геаграфічным сэнсе, але і палітычным, і эканамічным. Тут становіцца больш-менш зразумела, што трэба рабіць, да чаго імкнуцца. Зыходзячы з такога паняцця, мы павінны на гэтай прасторы імкнуцца стварыць прымальныя ўмовы існавання людзей і пазбавіць іх лішніх бар'ераў, якія зараз існуюць.
Гэта ж часта галоўная праблема: праз тое, што ў людзей розныя ўмовы, розны ўзровень развіцця краін, патрэбны памежныя, візавыя бар'еры. А таму нам трэба стварыць нейкі цэнтр на постсавецкай прасторы. І гэты цэнтр павінен вырашаць праблемы, а не быць намінальным утварэннем. Гэта і будзе адзінай і зручнай для ўсіх прасторай. Для гэтага інтэграцыйнага цэнтра важна паляпшаць, а не пагаршаць наша ўзаемадзеянне з Бруселем.
— Ці можа стаць гэтым інтэграцыйным цэнтрам Еўразійскі парламент, пра які зараз гавораць усе, хто не лянуецца?
— Еўразійскі парламент можа адыгрываць толькі абмежаваную ролю, бо мы бачым, як Еўрапейскі парламент пастаянна змагаецца за пашырэнне сваіх кампетэнцый. У многім гэта кансультацыйны орган. А асноўныя рашэнні прымаюцца на ўзроўні міністраў, кіраўнікоў дзяржаў. І зразумела, што з самага пачатку, з моманту з'яўлення, Еўразійскі парламент не зможа прэтэндаваць на вялікую ролю. Спачатку ён павінен будзе зарэкамендаваць сябе як сур'ёзны орган. Калі будзе не асамблея (прадстаўнікі толькі дэлегуюцца), а дэпутаты будуць выбірацца прамымі выбарамі, то тады шанц на тое ў парламента будзе. Але на гэта патрэбен вялікі час.
— Цэнтрам інтэграцыі будзе заставацца ўсё ж такі Расія?
— У плане эканамічнага і палітычнага патэнцыялу. Але няма ніякіх перашкод для таго, каб нейкія органы Еўразійскага саюза размяшчаліся ў іншых дзяржавах. Кожная краіна-ўдзельніца знойдзе для сябе працу, якую яна зможа выконваць. І яшчэ: гэты праект трэба зрабіць максімальна прагматычным. Калі ўсім будзе выгадна, тады ў праекта ёсць будучыня. Калі хочацца толькі яркай назвы, усё будзе вельмі хістка. Канструкцыя павінна будавацца не толькі на ідэалогіі, але і на эканамічнай выгадзе.
З кім Украіна?— Цікава яшчэ, куды ўсё ж такі пойдзе Украіна?
— Калі працягваць логіку "прасторы", то пытанне "з кім Украіна?" губляе сэнс. Але для гэтага трэба, каб было рэальна відаць, што гэтая прастора фарміруецца. Бо зараз Украіна разважае так: у Расіі свой праект, У Еўропы свой. Таму яна і не ведае, куды ёй ісці. Калі канцэпцыя агульнай прасторы не будзе прымацца за аснову, то, хутчэй за ўсё, ЕС можа прапанаваць у сярэднетэрміновай перспектыве Украіне больш прывабных ідэй.
— Зыходзячы з вашых слоў, у мяне склалася ўражанне, што інтэграцыя — гэта вельмі патрэбная справа, але ёй неабходна іншая форма. Можа быць, вы ведаеце, якая?
— Тут пытанне не столькі формы. Пытанне не ў тым, што робім сёння, а якія надзеі мы маем у дачыненні да гэтага ў будучыні. Трэба, каб не было разрыву паміж чаканнямі і магчымасцямі. І ў нашым выпадку — ёсць праблема з занадта вялікімі чаканнямі. Калі мы хочам зрабіць нейкі зусім незалежны цэнтр, то гэта фантазія, якая не можа здзейсніцца. І будавацца ўсё павінна на натуральным эканамічным узаемадзеянні, а не на ідэалогіі.
Гутарыў Уладзіслаў КУЛЕЦКІ.
г. Масква.