"Габрэй" ці "жыд" - як слушна казаць па-беларуску?

Яўген Ліпковіч, блогер: "Не варта казаць "жыд", калі гэта не падабаецца габрэйскай супольнасці"

У нас таксама быў такі прэцэдэнт, калі памяць мне не здраджвае. Быў суд праз нейкія публікацыі, якія прадстаўнікі габрэйскай супольнасці Беларусі палічылі абуральнымі. У тым ліку і за выкарыстанне намінацыі "жыд" у абразлівым сэнсе. Тады аргументы адказчыкаў, а сярод іх быў на той час яшчэ дэпутат Вярхоўнага Савета, паслядоўны змагар з сіянізмам Сяргей Касцян, даводзілі, што слова "жыд" не абразлівае. Я не памятаю, чым скончыўся той судовы працэс, але ўрэшце ўладальнік выдавецтва "Праваслаўная ініцыятыва" быў асуджаны нават Беларускай праваслаўнай царквой, якая адмовілася мець з ім справу.
 

Што да выкарыстання ў беларускай мове слова "жыд", я думаю, што калі габрэйскай супольнасці не будзе падабацца, то па-добраму не варта яго выкарыстоўваць, якімі б гістарычнымі рэаліямі і лінгвістычнай неабходнасцю гэта ні абгрунтоўвалі. Але калі абшчына пагодзіцца – то чаму б і не.
 

Ніхто ж не выкарыстоўвае ў дачыненні да беларусаў слова "бульбаш", разумеючы, што гэта можа закрануць нацыянальныя пачуцці. Так і з "жыдом" – справа далікатная.
 

 

Павал Касцюкевіч, перакладчык ізраільскай літаратуры: "Праблема слова "жыд" – у ступені самадастатковасці беларускай мовы"

“Жыд”, “жыдоўка” – спрадвечныя беларускія і ўкраінскія словы. Словы "яўрэй", “габрэй” і “гэбрай” – больш познія, якія стварыліся шмат у чым пад уплывам расійскай мовы.
 

У расійскай жа мове, як вядома, існуе моцны падзел: слова “жид” негатыўна афарбаванае, а “еврей” – нейтральнае. І паколькі фармаванне літаратурнай беларускай і ўкраінскай мовы ішло пад пільным наглядам расійскіх моўных уладаў і пад уплывам літаратурнай расійскай мовы, гэты падзел на “жыда” і “габрэя” пераскочыў да нас і да ўкраінцаў.
 

Ведаю шмат людзей, – нават прагрэсіўна настроеных – якія крыўдуюць на слова “жыд”, і шмат тых, якія ставяцца да гэтага слова нармальна. І як правіла гэты падзел праходзіць па мяжы “рускамоўны-беларускамоўны”: першыя і чуць не хочуць (нават у беларускім маўленні з чужых вуснаў) словаў “жыд” і “жыдоўка” (бо яны пад уплывам расійскай натуральна рэжуць ім вуха), а другія ставяцца збольшага нармальна.
 

Вось жа, праблема слова “жыд” у беларускай мове – не праблема беларуска-жыдоўскіх стасункаў, а праблема самастойнасці, самадастатковасці (самасці) беларускай мовы ў РБ, з якімі, як мы ўсе цудоўна ведаем, не ўсё ладна. Наколькі беларускае грамадства гатовае да слова “жыд”, настолькі яно гатовае да публічнай беларускай мовы, скажам, у справаводстве, войску, у штодзённым жыцці.
 

Цікава, што ў іўрыце ёсць два словы: “егуды”, ад якога ў іншыя мовы фактычна пайшлі словы “юдэ” і “жыд”, ды “іўры”, ад якога паходзяць “яўрэй” і “габрэй”. Абодва гэтыя словы ў сучасным ізраільскім іўрыце маюць нейтральную афарбоўку, прычым больш ужывальным у апошнія гадоў шэсцьдзесят зрабілася першае, “егуды”.
 

P.S. А-а, і зусім забыўся: ёсць яшчэ словазлучэнне “бнэй-ісраэль” – “сыны Ізраіля”, але ізраільскім феміністкам гэтая саманазва даўно далася ў знакі.
 

 

Юрый Зісер, заснавальнік партала TUT.BY: "Калі мы хочам у Еўропу, то старую назву этнасу мусім пакінуць гісторыкам"

Так, фармальна адказ украінскага Мінюста правільны: такія словы ва ўкраінскай мове сапраўды ёсць. У беларускай – таксама. Не існуе і заканадаўчых нормаў, якія забараняюць ўжыванне гэтых словаў (зрэшты, як і любых іншых, нават нецэнзурнай лаянкі: у заканадаўстве фігуруе паняцце "абраза"). Але фармальная наяўнасць якога-небудзь слова ў мове яшчэ не робіць дарэчным яго ўжыванне ў любой сітуацыі. Мы маем справу з распаўсюджанай ва ўсіх мовах свету з’явай змены семантыкі слова ў часе. Так, у ХІХ стагоддзі слова "жыд" гучала звыкла разам з "маскалём" і ў беларускай, і ва ўкраінскай мове. Аднак цягам ХХ стагоддзя ва ўсходнеславянскіх мовах сфармавалася адназначная негатыўная семантыка слова "жыд" (дарэчы, разам з "маскалём"). Цяпер габрэі, якія жывуць ва Усходняй Еўропе, успрымаюць слова "жыд" выключна як абразу. У 70-х гадах у падручніку ўкраінскай літаратуры, па якім я вучыўся ў львоўскай школе, у тэкстах "Кабзара" Шаўчэнка былі прапушчаныя радкі і цэлыя строфы са словам "жыд", замест іх стаяла шматкроп’е. З прыроднай цікаўнасці я ўзяў у бібліятэцы арыгінал і жахнуўся сваім адкрыццям. Настаўніца (прычым вельмі талковая) патлумачыла, што цяпер гэта абраза, але ў часы Шаўчэнкі так было прынята называць габрэяў, гэта было літаратурнае слова. Я гэта зразумеў тады і разумею цяпер. Але мне ад гэтага ні тады, ні цяпер не лягчэй.
 

Таму ўсё ж такі, да магчымай прыкрасці людзей, якія спрабуюць павярнуць гісторыю назад і падмяніць сучасную беларускую мову яе архаічнымі варыянтамі, ім давядзецца называць габрэяў габрэямі як мінімум у прысутнасці апошніх, а калі яны лічаць сябе культурнымі людзьмі – то і за вочы. Нават іранічнае "бульбашы" ў дачыненні да беларусаў і блізка не мае такой моцнай негатыўнай канатацыі, як "жыды" да габрэяў. І калі мы хочам у Еўропу, то з трох назваў этнасу ("яурэй", "габрэй" і "жыд") мусім выкарыстоўваць два нейтральныя, а старую назву з ХІХ стагоддзя пакінуць гісторыкам. Дарэчы, абодва нейтральныя варыянты маюць еўрапейскія карані, а навука аб габрэях і іх культуры ў большасці еўрапейскіх моваў называецца гебраістыкай.
 

Трэба заўважыць, што аналагічны паліткарэктны тэрмін у ЗША ў дачыненні да чарнаскурых – "афраамерыканцы", а агульнаўжывальнае раней слова "негр" у апошнія дзесяцігоддзі пачало лічыцца абразай. Цяжка сабе ўявіць, каб афраамерыканец не абразіўся за "негра". Яшчэ і ў суд пацягне. І выйграе. Прынамсі, у ЗША. А ва Украіне, як бачым, ёсць варыянты: іх Мінюст не пасаромеўся адкрыта ўстаць на абарону дэпутата-антысеміта (выказванне Мірашнічэнкі, дзе ён тлумачыць словы галівудскай актрысы яе паходжаннем, безумоўна, носіць антысеміцкі характар, а абмяркоўваць слова "жыдоўка" ў яго выказваннях наогул не мае сэнсу, бо антысеміцкая сутнасць захавалася б нават пры выкарыстанні нейтральнага "габрэйка"). Спадзяюся, у Беларусі габрэяў ніколі не будуць называць жыдамі ні на якой мове.