Ці гатовыя ЕС і Расія ісці па шляху ўзаемных уступак?
3-4 чэрвеня ў Санкт-Пецярбургу праходзіў чарговы, 29-ты саміт ЕС — Расія. Саміты паміж Еўрасаюзам і Расійскай Федэрацыяй праводзяцца рэгулярна для вырашэння праблем, што ўзнікаюць, і пошуку перспектыў у адносінах. У той жа час мэты ў бакоў розныя.
Інтарэсы Расійскай Федэрацыі на дадзены момант адлюстраваны ў майскім указе прэзідэнта "Аб мерах па рэалізацыі знешнепалітычнага курсу Расійскай Федэрацыі". У ім указана, што Расія выступае за дасягненне стратэгічнай мэты — стварэнне адзінай эканамічнай і чалавечай прасторы ад Атлантычнага да Ціхага акіяна; хоча дабіцца заключэння пагаднення з Еўрапейскім саюзам аб адмене віз пры кароткатэрміновых узаемных паездках грамадзян; мае намер пакінуць прынцыпы раўнапраўя і ўзаемнай выгады ў працы над новым базавым пагадненнем паміж Расійскай Федэрацыяй і Еўрапейскім саюзам аб стратэгічным партнёрстве; садзейнічаць эфектыўнай рэалізацыі праграмы "Партнёрства для мадэрнізацыі"; развіваць узаемавыгаднае энергетычнае партнёрства ў мэтах стварэння адзінага энергетычнага комплексу Еўропы, дабіваючыся строгага выканання двухбаковых і шматбаковых дагаворных абавязацельстваў, якія маюцца.
Зразумела, што дасягненне гэтых мэтаў дазволіць Расіі і Еўрасаюзу быць сапраўдным партнёрам. Але Еўрасаюз да гэтага не гатовы, таму кожны з пунктаў, якія хоча рэалізаваць Расія, прасоўваецца са скрыпам. Так, стварэнне адзінай эканамічнай і чалавечай прасторы на тэрыторыі ЕС і Расіі ў спалучэнні з адменай віз яўна палохае многіх чыноўнікаў ЕС. Расія ў іх уяўленні актыўна атаясамліваецца з варожым для іх вобразам СССР. Супрацьстаянне скончылася вельмі даўно, і самога СССР няма ўжо больш за два дзясяткі гадоў, але варожыя стэрэатыпы так лёгка не знікаюць.
Ёсць у гэтым і практычныя аспекты. Стварэнне адзінай эканамічнай і чалавечай прасторы азначае, што на ёй найбуйнейшай краінай па тэрыторыі, насельніцтве, арміІ, ядзерным арсенале і золата-валютных рэзервах стане Расія. І гэта не можа спадабацца найбуйнейшай па тэрыторыі, памеры арміі і памеры ядзернага арсеналу краіне ЕС — Францыі, найбуйнейшай па насельніцтве і золата-валютных рэзервах краіне ЕС — Германіі.
Акрамя гэтага, у Расіі зусім розны ўзровень адносін з краінамі Еўрасаюза. Нягледзячы на даўнія сімпатыі паміж французскімі і расійскімі элітамі, і тое, што ў апошніх дзвюх сусветных войнах Францыя і Расія змагаліся супраць Германіі, найбольш глыбокія адносіны ў Расіі склаліся якраз з Германіяй, а не з Францыяй (хоць не варта лічыць, што нават Германія ў гэтых стасунках гатова сур'ёзна ўлічваць інтарэсы расійскага партнёра). Збліжэнне Расіі з Германіяй, якой бы ні была яго сапраўдная глыбіня, выклікае падазрэнне ў Францыі, асабліва ўлічваючы прыход у Францыі да ўлады новага прэзідэнта, які разарваў былы альянс з Германіяй. Трохі лепш складаюцца справы ў адносінах Расіі з Італіяй, але там праблемай з'яўляецца частая змена кааліцыйных урадаў. Толькі дамовішся з аднымі, як ва ўладзе ўжо іншыя.
Зусім непартнёрскія адносіны ў Расіі складваюцца з адной з найбуйнейшых дзяржаў Еўрасаюза — Вялікабрытаніяй. Роля Вялікабрытаніі ў ЕС зусім відавочная — прыглядаць за яго развіццём у інтарэсах свайго старэйшага партнёра, ЗША. А для ЗША курс на абмежаванне расійскіх магчымасцяў па ўсім свеце, у тым ліку на еўрапейскім кірунку, стаў ужо традыцыяй, няважна, жадаюць расіяне сябраваць з ЗША ці не. І, акрамя таго, у ЕС ёсць яшчэ больш за два дзясяткі краін, частка з якіх прытрымліваецца пазіцыі Вялікабрытаніі, падтрымліваючы цесныя партнёрскія адносіны з ЗША, частка мае гістарычныя крыўды на Расію або апетыты з нагоды таго, як можна было б "больш эфектыўна" выкарыстаць каласальныя прыродныя рэсурсы Расіі.
Зыходзячы з гэтага, адзінства Расіі і ЕС дабіцца вельмі цяжка — большасць еўрапейскіх чыноўнікаў усё яшчэ марыць пра вяртанне ў часы 1990-х — імкнучыся зноў убачыць Расію ў ролі баязлівага вучня на парозе, якому можна панаракаць за Чачню або правы чалавека, прысароміць або прыгразіць розгай, а галоўнае — прымусіць пакорліва выконваць тое, што трэба больш ЕС, чым Расіі.
Вяртанне на прэзідэнцкую пасаду ў Расіі Пуціна, які прадэманстраваў раней жорсткі прагматызм і негатоўнасць пакорліва вучыцца ў ЕС, для такога кшталту дзеячаў з ЕС выразны сігнал, што 1990-я ў бліжэйшы час не вернуцца, а значыць, выбіць з Расіі што-небудзь карыснае для сябе без сустрэчных саступак не ўдасца. А на сустрэчныя саступкі яны якраз і не гатовы.
Таму саміт не прынёс ніякіх сенсацый з боку ЕС. Адзінай па-сапраўднаму значнай навіной, прычым галоўным чынам для Беларусі і Казахстана, стала выступленне Пуціна у якім ён заклікаў ЕС падтрымаць Мінск і Астану на шляху ўступлення ў СГА. Яно стала для нас яшчэ адным пацвярджэннем таго, што цяжкія часы ў расійска-беларускіх стасунках сышлі ў мінулае, і цяпер беларуская дыпламатыя можа разлічваць на магутную расійскую падтрымку на самым праблемным для сябе заходнім кірунку.
Сяргей КІЗІМА, доктар палітычных навук, загадчык кафедры міжнародных адносін Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь.