Нібы з пластыліну лепім чалавека
Менавіта кніга можа дапамагчы бацькам лепш пазнаць сваё дзіця, лічыць вядомая беларуская пісьменніца-казачніца Алена Масла.
Сябры дзяцінства памятаюць яе сапраўднай непаседай: цімураўскія каманды, вандроўкі, паходы ў “экспедыцыі”, арганізаваныя дзяўчынкай, не раз прымушалі бацькоў турбавацца. “Дзеці павінны быць рухавымі, непаседлівымі, а не сядзець, як старыя бабулькі-дзядулькі”, — гаворыць пісьменніца-казачніца Алена Масла. І дадае, што менавіта дзякуючы кнігам, любоў да якіх патрэбна прывіваць з маленства, можна пазбегнуць шматлікіх праблем, што падкідвае лёс.Але як вярнуць кнігі ў жыццё сённяшніх дзяцей?І наогул: ці патрэбна друкаванае слова ў час высокіх тэхналогій?
“Дэкарацыі” — розныя, людзі — аднолькавыя
Пісаць казкі Алена Масла пачала ў дзяцінстве, са школы яе імя ўжо ведалі ў рэспубліканскім друку. Але першая кніга казак пабачыла свет не так даўно: пяць-шэсць гадоў таму.— У мяне часта пытаюцца, ці лёгка сёння быць дзіцячым пісьменнікам, — пачынае размову Алена Сцяпанаўна. — Так, зараз мы сапраўды маем шмат з таго, чаго не мелі нашы бацькі: інтэрнэт, камп’ютары, мабільныя тэлефоны — кожны дзень з’яўляецца нешта новае. Але я ўпэўнена: у жыцці мяняюцца толькі дэкарацыі. Напрыклад, стагоддзе таму людзі хадзілі пяшком, ездзілі на вазку, а сёння карыстаюцца аўтамабілямі, самалётамі. Мы імкнёмся ўдасканаліць, неяк аблегчыць сваё жыцце, і гэта натуральнае жаданне. Але сутнасць чалавечай прыроды заўсёды застаецца нязменнай — гэта нашы пачуцці, эмоцыі, якіх няма нават у найноўшых тэхнічных сродках. У людзей заўсёды ёсць сэрца, розум, і ў гэтым сэнсе мы заўсёды аднолькавыя. Аднолькавыя і дзеці. Так, сёння яны сапраўды тэхнічна ўзброеныя. Калі я назіраю за імі — дзіўлюся. Двухгадовыя дзеці без боязі бяруць у рукі, скажам, мабільны тэлефон і не проста націскаюць на ім кнопкі, а нешта ўстанаўліваюць там, мяняюць малюнкі... Такое адчуванне, быццам яны нарадзіліся з мабільнікам у руках. Для іх гэта натуральна, бо, калі яны прыйшлі на зямлю, гэтыя тэхнічныя сродкі ўжо існавалі. Дзецям падаецца, што так было заўжды. Але гэта не значыць, што сёння ім не патрэбны ні любоў, ні ўвага бацькоў. Нішто не заменіць малому маці ці бацьку.— Але вельмі часта бацькі перакладаюць свае абавязкі менавіта на тэхніку: казкі малому чытае камп’ютар альбо тэлевізар, ён жа ладзіць з дзіцем гульні, у той час як бацькі вырашаюць свае надзённыя пытанні...— На жаль, бывае і так. Калі бацькі хочуць, каб дзіця іх не турбавала, яны ўключаюць яму мульцік альбо нейкую гульню. Гэта самы дзейны спосаб дабіцца таго, каб дзіця заціхла. Але што мы атрымаем з такога? Калі дзіця выхавана тэлебачаннем, дзе бачыць толькі серыю карцінак, што хутка змяняюцца, яно пачынае ўспрымаць і сваё жыццё як тую ж серыю імклівых яркіх кавалкаў. І калі яго жыццё праходзіць без такіх яркіх падзей, змен, чалавек упадае ў дэпрэсію. Мноства суіцыдаў псіхолагі звязваюць наўпрост з кліпавым мысленнем, якое мы, бацькі, фарміруем у сваіх дзетак самі.Кожнаму з нас — і малому, і даросламу — заўсёды патрэбна ўвага да сваёй асобы. А там, дзе ёсць любоў і паважлівае стаўленне да дзіцяці, там ёсць і любоў да кнігі, якая скіравана да свядомасці чалавека, да яго духоўнасці — яна нібы з пластыліну лепіць чалавека. Больш таго, калі бацькі чытаюць свайму сыну, дачцэ кнігу, яны не толькі прывіваюць яму альбо ёй любоў да друкаванага слова — а не прывучыш чытаць з маленства, потым дзіця чытаць не будзе! — яны маюць цудоўную магчымасць больш пазнаць сваё дзіця, бо можна назіраць за яго эмоцыямі, рэакцыямі. І гэта, на мой погляд, вельмі важна для кожнай маці ці бацькі.
Няхай ззяе радуга і вясёлка, свеціць сонейка і солнце!
— Тым не менш вярнуць любоў для друкаванага слова вельмі цяжка, і, улічваючы нашу цудоўную магчымасць чытаць з тэлефона, планшэта, камп’ютара, ці трэба наогул рабіць гэта? — Ведаеце, сапраўды, увага да кнігі з-за тэхнічных сродкаў паслабела. Гэта праблема не толькі Беларусі — праблема ўсяго чалавецтва. Шматлікія сацыялагічныя інстытуты, у тым ліку амерыканскія, англійскія, працуюць над тым, каб высветліць, што такое кніга, чаму яна патрэбна чалавеку, ці можа ён абысціся без друкаванага слова. І вучоныя даказваюць, што менавіта кніга ўплывае на развіццё інтэлекту, крэатыўных здольнасцей чалавека. Пакрысе мы пачынаем разумець, наколькі небяспечнае грамадства спажыўцоў, у якое мы ператвараемся. Згадзіцеся: сёння наша жыццё ў большай ступені суцэльны фаст-фуд. Гэта выказванне не толькі ў адносінах да ежы, але і да інфармацыі. Дастаткова націснуць кнопку — і мы, не задумваючыся ні аб чым, атрымліваем літаральна ўсё патрэбнае. Безумоўна, вельмі добра, што ў нас ёсць такая магчымасць. Але калі мы чытаем добрую кнігу, у нас задзейнічаны ўсе нашы пачуцці: мы суперажываем, разважаем, мы ўзбачагаем сябе. Менавіта таму ў шматлікіх краінах ужо ідзе праца па вяртанню кнігі. І з гонарам магу зазначыць, што беларусы не ў баку ад гэтага руху. Так, зараз ідзе рэспубліканская акцыя “Чытаем разам, чытаем па-беларуску”. Падчас яе беларускія пісьменнікі наведваюць школы, абмяркоўваюць з дзецьмі творы, якія яны прачыталі менавіта да гэтай сустрэчы. Таксама школьнікі рыхтуюць прэзентацыі, сцэнкі. І мы з радасцю заўважаем: адбываецца тое, што павінна адбывацца, калі да чалавека звернута мастацкае слова — слова аб’ядноўвае, акрыляе людзей. — Акцыя скіравана на папулярызацыю літаратуры на беларускай мове. Аднак ёсць бацькі, якія пэўным чынам агароджваюць сваіх дзетак ад роднага слова, абмяжоўваюць карыстанне мовай толькі школьнымі заняткамі. Тлумачэнне такое: не хачу, каб на маё дзіця паказвалі пальцам, бо ён гаворыць на “трасянцы”...— Можна шмат разважаць над тым, наколькі неабходна для народа яго родная мова. Але мне хочацца зазначыць вось што: не трэба абмяжоўваць сваіх дзяцей. Веданне беларускай мовы, якая, і гэта вельмі істотны момант, з’яўляецца дзяржаўнай, патрэбна як мінімум з практычнага боку. Да таго — і вельмі абнадзейвае, што моладзь патроху пачынае разумець гэта — няведанне роднага слова можа не вельмі добра адбіцца на рэпутацыі як чалавека, так і нашай краіны цалкам. Патлумачу: калі мы вандруем па замежжы, мы аўтаматычна становімся прадстаўнікамі сваёй краіны. І як сорамна, калі беларусы не могуць ні прачытаць верш, ні праспяваць песню на роднай мове! Паўтару яшчэ раз: не абмяжоўвайце сваіх дзетак, прывівайце ім любоў да роднага слова. Малыя, як губка, убіраюць усю інфармацыю, якую ім даеш. І для іх натуральна вывучэнне некалькіх моў. Не магу не ўзгадаць сваю пляменніцу, якой усяго два з паловай гады. Яна рускамоўная дзяўчынка, але за кароткі час улетку, што я правяла з ёй, мы вывучылі шмат беларускіх слоў: у небе над намі ззяла вясёлка, свяціла сонейка.... І яна зусім не блытала мовы, яна добра разумела, дзе рускае, дзе беларускае слова. Бо для чалавека, асабліва для дзіцяці, вывучэнне некалькіх моў абсалютна натуральная справа. Таму не пазбаўляйце сваіх дзетак магчымасцей, не пазбаўляйце сваёй увагі. У жыцці ўсё ўзаемазвязана, і чым раней мы, дарослыя, гэта зразумеем, тым больш гарантаваную будучыню сабе створым.
Творы партрэт
Беларускія чытачы ведаюць Алену Масла як аўтара кніг “Рождество у крестной”, “Таямніца закінутай хаты”, “Вандроўка з божымі кароўкамі”, шэрагу публікацый у перыёдыцы на тэму развіцця беларускай дзіцячай літаратуры. Алена Сцяпанаўна — укладальнік шматлікіх зборнікаў казак, заснавальнік серый кніг для дзяцей. У 2010 годзе свет пабачылі яшчэ дзве яе кнігі: у серыі “Казкі XXI стагоддзя” выйшла аповесць “Як пані Чаротная на госці ў Палангу бегала” (Казачныя гісторыі з жыцця дапытлівай рапухі-вандроўніцы, расказаныя ёй самой)” і “Першая Прыгажуня” (зборнік казак).
Не толькі дзіцячы інтарэс Трэба зазначыць, што, нягледзячы на намаганні беларускіх аўтараў па папулярызацыі дзіцячай літаратуры, у гэтай сферы яшчэ застаецца шмат нявырашаных пытанняў. Іх, у ліку іншых, будуць абмяркоўваць удзельнікі з’езда Саюза пісьменнікаў Беларусі, які пройдзе 17—18 кастрычніка ў Мінску.