Занатоўкі мастака

Ліса ў лесе

У пятніцу атрымаў я запрашэнне пастраляць ваўкоў. На Беларусі яшчэ можна іх забіваць — па ўсёй Еўропе нельга, а ў нас дазваляецца. У суботу я мусіў трапіць на паляванне. З юначых гадоў я не хадзіў з ружжом, а таму і адмовіцца не змог, пагадзіўся адразу. Уявіў, як па глыбокім снезе будзе ляцець ваўчара, як гухне стрэл з майго ствала, як куля ўвойдзе ў воўчы голаў, у воўчы лоб, над самым носам... У юнацтве я марыў сустрэць у лесе вялікую вольную жывёлу. Хацелася пабачыць нашага лася ці нашага ваўка. Бачыў толькі нашых дзікоў, якія, вышнураваўшыся за важаком, ішлі ў начным тумане па іржышчы, праз шырокае поле. Страшна было, але жаданне пабачыць вялікага свабоднага звяра не прапала. Аднойчы я вочы ў вочы сустрэўся з лісой на лясной сцежцы. Рудая лісічка стаяла на невысокім пагорку паміж дзвюх елак. Я міргнуў, ліса прапала, як і не было. Ніводная галінка не варухнулася. Ліса была зусім блізка, здавалася: зрабі тры крокі, і яна — твая. Ды дзе там. Прапала, расплылася ў летнім паветры, як прывід. Нездарма людзі ў рудой лісе бачаць жанчыну-пярэваратня, ёсць відавочныя падставы. У ваўках нашы людзі таксама бачаць пярэваратняў, якіх называюць ваўкалакамі. Колькі казак у нас ёсць пра тое, што стрэліш у ваўка, а заб'еш чалавека. Застрэліць чалавека, перакінутага ў ваўка, я не баюся. Добры чалавек у ваўкалакі не пойдзе. Перакананы! Шкада, але на паляванне я не трапіў, бо з нядзелі на суботу перанесліся заняткі з маімі вучнямі. Сустрэча з вучнямі ў мастакоўскай студыі для мяне ўсё яшчэ важнейшая за сустрэчу з ваўкамі ў зімовым лесе.

Змены ў наваколлі

Сыход у нябыт твайго нават не самага блізкага сябра робіць увесь навакольны свет малацікавым. Ён цямнее і чарнее, колеры шарэюць і блякнуць, а гукі глухнуць. Нейкі час ты нават не ведаеш: як можна і ці можна вярнуць наваколлю звонкасць і каляровасць. Нудзішся. Нэндзішся. Маркоцішся. Нарэшце нейкае новае яркае ўражанне ледзь не слепіць цябе, і ты вяртаешся ў нармальную шматколернасць і шматгучнасць звычнага наваколля.

Кіплінг і Купрын

Купрын у эсэ пра цудоўнага паэта сказаў: "...на выбітных творах Кіплінга няма двух самых дакладных адбіткаў генія — вечнасці і ўсёчалавецтва. У яго аповедах — асабліва калі прачытаеш усе, без перапынку, запар — адчуваецца не геній, радзіма якога свет, а Кіплінг-англічанін, толькі англічанін, і пры гэтым англічанін нашых дзён..." Варта дадаць, што ў творах Рэдзьярда Кіплінга ёсць той герой, пра якога спяваецца ў брытанскім гімне: "Ніколі, ніколі, ніколі/ Англічанін не будзе рабом!" Безумоўна, Купрын меў рацыю, разважаючы пра геніяльнасць, але і сам вялікі майстар слова Купрын са сваёю татарскай крывёю ды расійскім крыху плаксівым патрыятызмам быў далёкі ад усёчалавецтва.

Лаянка ў метро

"Вось, блях-мух, пакатаўся я ў метро!" — так сказала мужчынская галава, і слёзы паліліся з яе вачэй. Галава плакала ў вагоне, а яе цела тым часам заставалася на платформе стаяць... Пра заціснутага вагоннымі дзвярыма мужчыну распавядалася і распавядаецца шмат гісторый. Некалі здарылася дзіва — пад Мінскам пусцілі метро. Пра метро толькі ўсе і гаварылі. Ну а што за расповяды без ахвяры ды лаянкі са страшэннымі мацюкамі? Расказвалі: як мужчына ляцеў па станцыі Інстытут культуры, як замітусіўся каля адчыненых дзвярэй, як сунуўся ў вагон, і тут дзвярыма яму ледзь не адсекла неразумную галаву. Такога ж мужчыну бачылі і на Акадэміі навук. Каб ён рукамі дзверы не прытрымаў, яму б галаву і адрэзала! Казалі, што на плошчы Якуба Коласа мужчына з заціснутай дзвярыма шыяю бег па платформе... Усе гісторыі аб'ядноўвала адна выразная дэталь: мужчынская галава брудна аблайвала мінскі метрапалітэн. Можа, іншыя метрапалітэны так не аблайваліся і не абкладаліся шматпавярховымі мацюкамі, а наш і аблайваўся і абкладаўся з першага дня свайго існавання. Можа, таму нашае метро такое чыстае і дагледжанае?

Лісты да сяброў

Дурань піша ліст да ворага. Разумны чалавек дасылае допісы сябрам ды таварышам. Ідыёты з ідыёткамі накіроўваюць слязлівыя пісьмы да ворага. Яны спадзяюцца, што вораг — дурыла, і, прачытаўшы іх ілжывыя пісьмы, ён зробіць нешта патрэбнае і карыснае не для сябе, а для іх. Свет поўніцца маразматычнымы спадзевамі на чужое глупства. Лісты варта пісаць толькі тым, хто цябе разумее і любіць. У самым крайнім выпадку можна напісаць адзін ліст да таго, каго любіш ты.

Краявід і ягоныя гукі

Каб намаляваць краявід, трэба ў яго ўслуховацца... Безумоўна, трэба, каб напачатку было ўражанне, каб ты спыніўся ў краявідзе. Зразумела, калі ты можаш спыніцца, бо шмат разоў мяне ўражвалі краявіды, убачаныя праз акно цягніка. Спыніцца я не мог і праз гэта нават перажываў. Такі краявід я маляваў па ўспамінах. Калі ж у цікавым краявідзе можна спыніцца, я абавязкова спыняюся і павольна разглядаю яго, я нібыта насычаюся наваколлем, а насыціўшыся, пачынаю маляванне. Хай гэта будзе маленечкі накід у тры рыскі, але такі накід мне моцна дапамагае ў студыі. Накід вяртае да першага ўражання, да азарэння. Зусім нядаўна, зноў наноў малюючы свой стары Мінск, я пачаў яшчэ і ўслуховацца ў краявід. Так, малючы партрэт, я ўслухоўваўся ў голас мадэлі, я не столькі слухаў ці слухаўся, колькі ўслухоўваўся. Цяпер я пачаў услухоўвацца ў краявіды...

Казімір і пераказ

"Чорны квадрат" Казіміра Малевіча — гісторыя сусветнага мастацтва ў сціслым пераказе для тых, хто ў тэме.

Фікус і мяшчанства

Цяжка сказаць, хто прыдумаў такое глупства — назваць фікус сімвалам мяшчанства. Але ж назвалі, дурнаватае вызначэнне прыжылося і людзі павыносілі і павыкідалі свае расліны. У часы майго маленства фікусаў у Мінску было шмат. Лакіраваналістыя, заўжды сакавіта-зялёныя, яны стаялі ў кватэрах і інтэрнатах, у кінатэатрах ды клубах, на прадпрыемствах і вакзалах... Фікусы былі паўсюль. Больш за ўсё ў тых фікусах я любіў залаты, скінуты долу лісток. Яго можна было ўзяць і вынесці на вуліцу і пусціць па вясновай ручаіне ў ваколсветнае плаванне. А тут пайшлі размовы пра гнілое мяшчанства, пра пыльныя маткаштоўнасці, пра ржавыя плямы мінуўшчыны. Фікус быў прызнаны знакавай раслінаю. Калі ў цябе фікус, ты — недальнабачны мешчанін, ты — нявера, якому няма месца ў райска-камуністычнай будучыні, ты — шкоднік. Тут і захацеў бы ты фікус пакінуць, ды не пакінеш. У мяккім варыянце здавалася, што фікус больш не модны. Так ці інакш, а фікусы не ўпісаліся ў новую архітэктурную кампазіцыю, што прыйшла на пачатку шасцідзесятых гадоў. Неакласіцызм замяніўся неаканструктывізмам, у інтэр'ерах стала шмат сонечнага святла, і цёмналістыя фікусы зніклі. Цяпер мяшчанства пакрыху вяртаецца, яго цяперака называюць сярэднім класам, ягоныя каштоўнасці ўздымаюцца на глянец шматлікіх рэкламазборных часопісаў. Паглядзім, можа і фікус зноў прыйдзе ў чыёсьці дзяцінства, і нехта возьме ягоны залаты ліст і пусціць па вясновай ручаіне ў ваколсветную вандроўку.

Адам ГЛОБУС.