Ты будзеш жыць!
Дзiцячы анколаг Вольга Алейнiкава
не стамляецца паўтараць гэта сваiм пацыентам
Размаўляць з Вольгай Алейнiкавай лёгка i... адначасова надзвычай цяжка. Як чалавек, якому скарылiся нябачныя "механiзмы" i найскладанейшыя працэсы жыцця, яна можа дазволiць сабе не прыхарошваць рэальнасць i называць рэчы сваiмi iмёнамi.
Як жанчына, якая ўвабрала ў сябе гiгабайты чужога болю, яна вельмi эмацыянальна рэагуе на журналiсцкiя пытаннi, якiя падаюцца ёй не зусiм карэктнымi.
Прафесар Вольга Алейнiкава лечыць дзiцячы рак. Лечыць даўно i паспяхова. Настолькi паспяхова, што яе iмя афiцыйна прызнана далёка за межамi нашай краiны, а Рэспублiканскi навукова-практычны цэнтр дзiцячай анкалогii i гематалогii, якi яна ўзначальвае, называюць "цэнтрам Алейнiкавай".
...У канцы 80-х уся рэспублiканская дзiцячая анкалогiя i гематалогiя месцiлася ў адным аддзяленнi 1-й клiнiчнай бальнiцы, куды i прыйшла на працу пасля заканчэння медiнстытута малады спецыялiст Алейнiкава. Аддзяленне яе... уразiла. Гэта быў сапраўдны "фiлiял" морга — там выжывала толькi 10—12 працэнтаў дзяцей, i нават менш.
У Алейнiкавай хапiла смеласцi выступiць у звышпапулярнай на той час расiйскай перадачы "Погляд" i сказаць пра гэта ўслых. Яна не магла больш бачыць, як гiнуць дзецi, не хацела мiрыцца са станам уласнай бездапаможнасцi...
Праз тры месяцы яна вярнулася дадому, а яшчэ праз тыдзень узялася лячыць першага маленькага пацыента па новым пратаколе... Ёй не спатрэбiлася нiякiх спецыяльных дазволаў, i парогi яна не абiвала. "Мы проста ўкаранiлi еўрапейскi пратакол лячэння — i ўсё. I дзецi пачалi выжываць".
Яны i цяпер жывуць, у iх падрастаюць свае дзецi...
— Пяць гадоў таму, Вольга Вiтальеўна, узровень вылячэння дзiцячага раку складаў у нас 69 працэнтаў...
— Сёння гэта 72 працэнты... Па ўзроўнi вылячэння мы ўваходзiм у першую дзясятку еўрапейскiх краiн. Для параўнання, працэнт вылячэння ў Польшчы — 69.
— Мы жывём у час суцэльных стрэсаў, ужываем сiнтэтычныя прадукты, дыхаем забруджаным паветрам... Менавiта па гэтых прычынах клеткi нашага арганiзма не вытрымлiваюць нагрузкi, "ламаюцца", пачынаецца iх мутацыя, змяненне ў бок злаякаснасцi?
— Амаль што так... Рэчывы, якiя выклiкаюць мутацыю клетак, знаходзяцца ў навакольным асяроддзi. У ежы, у паветры, у вадзе... Iх дзясяткi i сотнi тысяч. Акрамя таго, iснуе генетычны фактар — у дзiцячага арганiзма ёсць схiльнасць да злаякасных новаўтварэнняў, калi ў некага з членаў сям'i быў выяўлены рак. Нельга не прызнаць, што наша насельнiцтва становiцца больш хваравiтым. Калi ўзяць, скажам, акушэрства, сёння сярод парадзiх толькi 30 працэнтаў здаровых жанчын — усе астатнiя маюць нейкiя адхiленнi... А рак — гэта генетыка, генетычныя "паломкi". Iнакш кажучы, дзецi ў такiх бацькоў ужо нараджаюцца з нейкiмi асаблiвасцямi, мутацыямi клетак. Але сама па сабе, без негатыўных уплываў знешнiх фактараў, генетычная спадчыннасць не абавязкова азначае хваробу. Рак — не нейкая аднамомантная "паломка" ў арганiзме. Павiнна адбыцца некалькi дадатковых негатыўных уздзеянняў на гэту клетку, каб з цягам часу развiлася злаякаснае новаўтварэнне.
— Дыягназ "рак" заўсёды ўспрымаецца як прыгавор — у любым узросце. Што ўжо казаць пра дзяцей...
— Змянiць ментальнасць насельнiцтва крайне складана, таму што злаякаснае новаўтварэнне — гэта заўсёды страшна для чалавека. Шчыра кажучы, калi б людзi дажывалi да таго ўзросту, на якi яны "закладзеныя" — а гэта 150 i больш гадоў — то памiралi б выключна ад раку, ад назапашаных у працэсе жыцця клеткавых мутацый. Увогуле рак — гэта хвароба старых. Нонсенс, калi хварэюць дзецi. Вось дзiцячая анкалогiя на сто працэнтаў генетычная, iнакш кажучы, хвароба была закладзена ў дзiцяцi яшчэ да яго з'яўлення на свет i "разрашылася" рана. Мала таго, iснуюць i прыроджаныя пухлiны. Сёлета нам давялося займацца немаўляткам, якое нарадзiлася з велiзарным злаякасным новаўтварэннем — нейрабластомай.
— Раней гэта здаралася?
— Было. Увогуле, узровень дзiцячай захваральнасцi злаякаснымi новаўтварэннямi — а мы пiльна адсочваем гэтыя лiчбы з 1989 года — застаецца на дзiва стабiльным. Няма нi рэзкiх усплёскаў, нi знiжэнняў. Дзецi хварэюць, як хварэлi 20 гадоў таму... Затое ёсць значныя змяненнi ва ўзроўнi смяротнасцi — у бок яе знiжэння.
— Лячэнне па-ранейшаму засноўваецца на трох "кiтах" — хiмiятэрапii, радыетэрапii i аператыўным умяшаннi?
— На першым месцы iдзе хiмiятэрапiя, прычым, высакадозная. Яна "забiрае" прыкладна 75 працэнтаў усiх нашых намаганняў па лячэннi раку... Калi не дапамагаюць нi хiмiятэрапiя, нi радыяцыйная тэрапiя, нi аперацыйнае ўмяшанне, мы iдзём далей, аж да трансплантацыi коснага мозга... Перасадка коснага мозга азначае поўную замену iмуннай сiстэмы дзiцяцi. Груба кажучы, мы забiваем яго ўласныя ствалавыя клеткi, якiя "адказваюць" за iмунiтэт, i перасаджваем яму iншыя, чужыя... I дзiця з гэтым жыве — з чужым косным мозгам. I будзе жыць доўга, да самай старасцi. I памрэ зусiм ад iншых прычын.
— Гэта калi ўсё паспяхова прайшло...
— Так, калi ўсё прайшло паспяхова. Але што такое ў гэтым выпадку паспяховасць? Непасрэдна сама аперацыя па перасадцы — гэта не складана, чыстая тэхналогiя, там ствалавыя клеткi праз кропельнiцу ўводзяцца ў вену. Мы першую такую аперацыю зрабiлi яшчэ ў 98-м годзе... Але для арганiзма, якому ўводзяцца чужыя клеткi, гэта шок. Арганiзм iм супрацiўляецца, ён з iмi змагаецца, ён спрабуе iх адрынуць... А нам трэба, каб узнiкла так званая талерантнасць у адносiнах да чужых клетак, каб дзiцячы арганiзм прыняў iх, як свае, каб яны ў iм прыжылiся. З аднаго боку, прыжылiся, але разам з тым — пачалi змагацца з яго хваробай! Уяўляеце? Гэта такiя высокiя — высачэзныя! — тэхналогii, такi пiлатаж... Часам нават чыста iнтуiтыўна iдзеш, па ходу шукаеш рашэнне...
Зразумела, клетачная трансплантацыя рэкамендавана толькi ў тых выпадках, калi ўсе iншыя метады вычарпаныя. Iнакш кажучы, без трансплантацыi ўсе гэтыя дзецi абавязкова загiнулi б. А так 60 працэнтаў з iх мы выратоўваем.
Да ўсяго iншага, гэта неверагодна шмат каштуе. Сёння на адну такую аперацыю дзяржава затрачвае 150 тысяч долараў. Але бацькi не аплачваюць нiчога, для iх гэта цалкам бясплатна.
— Колькi такiх аперацый вы робiце?
— Пачыналi з 5 у год. А летась зрабiлi ўжо 32.
— А дзе бяруцца ствалавыя клеткi для перасадкi?
— Крынiц некалькi. У першую чаргу гэта браты i сёстры хворага дзiцяцi — верагоднасць знаходжання сярод iх "сумяшчальнага" донара складае працэнтаў 15. Калi брат цi сястра не падыходзяць, звяртаемся па дапамогу ў Еўрапейскi банк донараў. Тут верагоднасць удачы значна вышэйшая — 76 працэнтаў. Па клеткi адпраўляецца наш кур'ер, прывозiць iх сюды — для нашай краiны гэта каштуе ад 10 да 15 тысяч еўра.
Iснуе яшчэ такая магчымасць, як Еўрапейскi банк пупочнай крывi... Дарэчы, у нас да гэтага часу такi бiялагiчны матэрыял, як плацэнта, падчас нараджэння дзiцяцi, папросту кажучы, выкiдваецца ў сметнiцу. Гэта, я лiчу, сапраўднае злачынства, таму што плацэнта лiтаральна "нафаршыраваная" ствалавымi клеткамi. Да таго ж, яны вельмi маладыя i вельмi жывучыя, пры iх перасадцы не патрабуецца поўнай сумяшчальнасцi...
Ну i апошняя крынiца — бацькi. Але гэта вельмi "стрёмная" трансплантацыя, тут мы ўжо загадзя iдзём на 50 працэнтаў несумяшчальнасцi. Рызыка каласальная... Дзiцячы арганiзм будзе iмкнуцца любымi шляхамi адштурхнуць чужародных "гасцей". Гэта такое балансаванне!.. Мы зрабiлi 6 перасадак клетак ад бацькоў. Чатыры закончылiся паспяхова, дзве — не... Iнакш кажучы, размова пра такую трансплантацыю заходзiць толькi тады, калi нiякага iншага выйсця ўжо няма. Або дзiця павiнна загiнуць, або мы iдзём на рызыку i прымяняем метад перасадкi, пры якім ужо першапачаткова ёсць 50-працэнтнае "непападанне"...
— Скажыце, а дзецi i бацькi пра гэта ведаюць?
— Безумоўна. Безумоўна! Я прыхiльнiк таго — i гэты прынцып прыняты за аснову ва ўсiм свеце — што хаваць ад чалавека яго дыягназ i ўсё, што з iм звязанае, негуманна i няправiльна. Пацыент павiнен ведаць праўду (за выключэннем самых маленькiх, зразумела). Гэта ж не азначае, што сёння мы яго паставiлi перад фактам, а заўтра ён загiнуў. У чалавека, у нашым выпадку — дзiцяцi — ёсць час. Ён пачынае жыць у гэтай новай псiхалагiчнай сiтуацыi, звыкаецца з ёю, мабiлiзуецца на барацьбу за ўласнае жыццё. I бацькi мабiлiзуюцца. Людзi заўсёды канцэнтруюцца, калi адчуваюць небяспеку — гэта нам i патрэбна. Мы расказваем — у даступнай форме, зразумела — пра ўсе магчымыя метады лячэння, пра ўсе наступствы, ускладненнi... Пра ўсе каласальныя выпрабаваннi, праз якiя давядзецца прайсцi дзiцяцi i яго бацькам... Але заканчваем размову заўсёды адным: у цябе ўсё абавязкова будзе добра, сёння ўрачы могуць вылечыць рак, толькi ты павiнен iм дапамагчы.
— Рэакцыя ў бацькоў якая?
— Ну якая можа быць рэакцыя?! Шокавая! Але яе неабходна перажыць. Увогуле, чалавек — гэта iстота, якая можа перанесцi ўсё. За час свайго доўгага жыцця ў медыцыне я гэта зразумела дакладна.
— Колькi часу патрабуецца на лячэнне?
— Наўрад цi можна так ставiць пытанне... Кожны спецыяльны вiд злаякаснага ўтварэння мае свой пратакол, сваю "тэхналогiю" i сваю працягласць лячэння. З адным мы можам справiцца за паўгода, для iншага не хапае i двух, i трох гадоў... Скажам, лiмфабластны лейкоз лечыцца 2,5 года, хоць iнтэнсiўная фаза лячэння складае ўсяго 6 месяцаў... Увогуле, лячэнне працягваецца да таго часу, пакуль iснуе хоць якая-небудзь, хоць мiнiмальная магчымасць дапамагчы дзiцячаму арганiзму... Ведаеце, у чым заключаецца асноўнае каварства раку? Не ў самiм пратаколе лячэння, дзе ўся схема распiсаная да дробязяў, а менавiта ў непрадбачаных ускладненнях, пабочных з'явах. У вынiку жорсткага лячэння, хiмiятэрапii арганiзм пазбаўляецца iмунiтэту, у яго няма нiякай абароны, ён не можа супрацьстаяць iнфекцыям, якiя ў дачыненнi да здаровага чалавека з'яўляюцца бяскрыўднымi... Вельмi цяжкае грыбковае ўскладненне — аспарагелёз i напрамую звязанае з iм запаленне лёгкiх. З-за аспарагелёзу лёгкiя дзiцяцi "спальваюцца" за лiчаныя тыднi, i яно гiне.
Выхадзiць дзiця пасля iнтэнсiўнага лячэння — найвялiкшае майстэрства... А далей — зноў iнтэнсiўная тэрапiя, зноў "хiмiя"...
— Вы фiнансуецеся з рэспублiканскага бюджэту i як дзiцячы цэнтр маеце ў гэтым сэнсе пэўныя прыярытэты. Узровень фiнансавання вас задавальняе?
— Ну як задавальняе?.. Пакажыце мне чалавека, кiраўнiка ўстановы, якi сказаў бы, што яму хапае грошай. Я такога i ў лепшыя часы не сустракала. А цяпер для фiнансаў не самы лепшы час.
На медыкаменты i рэагенты — а гэта самы вялiкi артыкул расходаў — грошай, можна сказаць, дастаткова. А вось на медтэхнiку нам хранiчна не хапае. Сёлета ж i ўвогуле катастрофа, фiнансуюцца толькi абароненыя артыкулы: медыкаменты, харчаванне, зарплата. Фiнансаванне капiтальнага рамонту i медтэхнiкi перанесена на чацвёрты квартал. Мы фактычна не абнаўляемся сёлета тэхнiчна, i гэта вельмi дрэнна... У канцы мiнулага года пачалi капiтальны рамонт аддзялення рэанiмацыi, i там ужо 70 працэнтаў работы было зроблена. Але грашовыя паступленнi спынiлiся, i цяперашняя сiтуацыя мяне вельмi напружвае.
Рэч у тым, што на час рамонту мы перавялi аддзяленне рэанiмацыi ў памяшканнi дзённага стацыянара, а дзяцей з дзённага стацыянара размясцiлi ў некалькiх пакоях нашай палiклiнiкi — такiм чынам пагоршыўшы ўмовы i iм, i палiклiнiцы. I цэлы год жывём у гэтым рэжыме. Год! Нi адзiн заходнi доктар не пагадзiўся б працаваць у такiх умовах. Мы ж працавалi i будзем працягваць... Але я вельмi хацела б, каб да канца года гэта праблема вырашылася i рэанiмацыя "пераехала" на сваё месца. Гэта не нейкая мая прыхамаць, гэта жыццёвая неабходнасць.
З-за пастаяннай незакончанасцi рамонтных работ i, як вынiк, скучанасцi ў нас пачала распаўсюджвацца грыбковая iнфекцыя. А аспарагелёз — гэта не бактэрыi. Змагацца з грыбковай iнфекцыяй архiскладана. У нас ужо дастаткова вялiкi працэнт пасляаперацыйных дзяцей "падхапiлi" аспарагелёз. Яго лячэнне каштуе столькi, што за гэтыя грошы можна было б адрамантаваць ужо пяць рэанiмацый. Адна ампула новага супрацьгрыбковага прэпарату на дзень каштуе 1 мiльён 300 тысяч. Працягласць лячэння — мiнiмум 14 дзён. Вось i падлiчыце, колькi атрымлiваецца. Тым больш, што лечым мы не адным прэпаратам, а двума... Калi б рамонт своечасова скончыўся, гэтага можна было б пазбегнуць...
— Праблема ранняга выяўлення дзiцячага раку па-ранейшаму iснуе?
— На жаль, праблема засталася. Гэтаму якраз было прысвечана чарговае пасяджэнне лячэбна-кансультацыйнага савета Мiнiстэрства аховы здароўя... Сёння 20 працэнтаў дзяцей упершыню паступаюць да нас ужо на чацвёртай (апошняй) стадыi развiцця хваробы! Гэта проста недапушчальна. Для параўнання, у Германii такiх дзяцей усяго 5—6 працэнтаў... У нас было б 75 працэнтаў вылечаных ад раку, калi б дзецi паступалi сюды не на чацвёртай стадыi. Яны не памiралi б, а выжывалi.
— Хто вiнаваты, Вольга Вiтальеўна, i што рабiць?
— Мы спрабавалi разабрацца. Ёсць некалькi прычын. Можна гаварыць i пра выпадкi прыхаванага, бессiмптомнага працякання хваробы, калi яна "выстрэльвае" занадта позна. Каго тут абвiнавацiш?.. Але можна ўзгадаць i iншыя выпадкi. У дзяўчынкi раптам знiжаецца апетыт, падае гемаглабiн, яна хутка губляе вагу, становiцца вялай... Але нi мама, нi ўчастковы педыятр, якi ставiць ёй дыягназ "жалезадэфiцытная анемiя", не надаюць гэтаму асаблiвай увагi. I страчваюць амаль цэлы год! Толькi праз год раённы гематолаг, да якога дзяўчынка нарэшце трапляе, пальпiруе ёй жывот i накiроўвае на ўльтрагукавое даследаванне. Там выяўляецца велiзарная — 10х7 см! — пухлiна на печанi. Дзяўчынку адпраўляюць у наш цэнтр, а мы знаходзiм яшчэ i метастазы ў лёгкае. I гэта — пры першасным паступленнi!.. Хоць i чацвёртая стадыя дзiцячага раку не фатальная — мы 30 працэнтаў такiх дзяцей вылечваем. Але гэта 30, а не 75, як на першых стадыях... Ну хто вiнаваты? Я лiчу, што вiнаватыя i мама, i ўчастковы ўрач.
— Можа, у нас участковыя педыятры проста "не заточаныя" на рак?
— Вось! Такая iх ненасцярожанасць, ды часам i некампетэнтнасць, абыходзяцца потым занадта дорага. Мне балюча i непрыемна гаварыць пра гэта, але гэта так... У той жа час на нашай кафедры дзiцячай анкалогii i гематалогii пастаянныя "недазаезды" — урачы не прыязджаюць павышаць квалiфiкацыю, таму што iх там няма каму замянiць... Маё меркаванне — педыятраў проста неабходна "праганяць" праз гэтыя курсы. Я дзеля гэтага нават спецыяльна павялiчу колькасць цыклаў па анкалогii. Безумоўна, я не буду iм распавядаць пра метады лячэння саркомы, баранi Божа! Гэта не iх справа. Але адрознiваць астэасаркому ад звычайнага пералому яны павiнны. I бачыць гэту саркому на рэнтгенаграме таксама павiнны... А то дзiця месяцамi ходзiць ад педыятра да траўматолага з болем у суставе, якi "чамусьцi не праходзiць", а там ужо даўно ўтварылiся метастазы ў лёгкае. Што гэта? Памылка ўрача!
— 72 працэнты вылячэння дзяцей, хворых на анкалогiю, — каласальны рывок, якi зрабiў ваш цэнтр за дванаццаць гадоў свайго iснавання. Гэта прыкладна 7—8 выратаваных жыццяў з 10...
— Калi гэта першая цi другая стадыi, то 10 з 10. Ды i на iншых стадыях шанцы на вылячэнне дзiцячага раку вельмi вялiкiя. Толькi трэба настроiцца на барацьбу.
— Што вы гаворыце бацькам тых, хто не трапiў у лiк шчаслiвых 72 працэнтаў? Напэўна, яны пытаюцца: чаму?
— Гэта вельмi складана, вельмi... Яны ў мяне нi пра што не пытаюцца, бо ведаюць: дзiця пайшло не таму, што мы чагосьцi не зрабiлi. Мы выклалiся цалкам — i разуменне гэтага ёсць. Бацькi прыходзяць у кабiнет i гавораць: дзякуй за ўсё. Гэта неверагодна цяжка перанесцi, я гэтага так баюся...
Хоць часцей бывае наадварот — калi перамагаеш хваробу. Пачуццё эйфарыi, якое зведваеш пасля гэтага, я нi з чым не магу параўнаць...
Наталля КАРПЕНКА.