Палітолаг: Беларускія адносіны з Украінай - самыя неканфліктныя

Пра тое ці атрымаецца ў нас наладзіць адносіны з Украінай і не сапсаваць іх з Расіяй, Еўрарадыё размаўляе з палітолагам Дзянісам Мельянцовым

Калі параўноўваць стасункі Беларусі і Ўкраіны з іншымі суседнімі краінамі, то як іх можна ахарактарызаваць? Чым яны адметныя?

Мельянцоў: Сапраўды, украінска-беларускія адносіны маюць пэўную спецыфіку. Каротка іх можна ахарактарызаваць як самыя дэідэалагізаваныя і самыя неканфліктныя стасункі з краінамі суседзямі. І ў адносінах з Польшчай, і ў адносінах з Літвой і Расіяй напрацягу перыяду беларускай незалежнасці заўсёды былі крызісы. З Украінай жа такіх рэзкіх скачкоў ніколі не было - і палітычныя, і эканамічныя адносіны развіваліся досыць роўна.

Нават пасля прыходу ва Ўкраіне да ўлады аранжавай кааліцыі, з боку Беларусі не было моцнага адчужэння. Аранжавая рэвалюцыя хутчэй нават згуляла на карысць беларускаму рэжыму, бо беларуская ўлада займела прыклад, на якім магла вучыцца тактыцы і стратэгіі пазбягання такіх рэвалюцыяў у Беларусі.

Калі казаць пра найноўшы перыяд у адносінах Украіны і Беларусі, то ён стаўся вельмі паспяховым. Украіна зрабілася пасярэднікам у адносінах Мінска і Брусэля, і Мінска і Вашынгтона. Падвысіўся ўзровень палітычных адносінаў. Прычынай такога прарыву можна назваць па-першае легітымізацыю беларускага рэжыма ў вачах еўрапейцаў; кантактаваць з Лукашэнкам перастала быць дурным тонам. Па-другое, важную ролю сыграла вычарпанне праекту саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі. Беларусь адчула, што ёй трэба выбудоўваць доўгатэрміновыя адносіны не толькі з Расіяй, але таксама і з Еўрапейскім саюзам і суседнімі дзяржавамі.

Ці накіравана ўзнаўленне дыялогу Беларусі і Украіны супраць Расіі? І ці ўвогуле атрымаецца ў нас сябраваць з Украінай, каб гэта не было скіравана супраць Расіі, і каб не сапсаваць адносіны з Расіяй?

Натуральна, што кожная краіна мае свае нацыянальныя інтарэсы і будзе імі кіравацца ў любым выпадку. Таму, калі Беларусі будзе выгадна ўсталёўваць больш шчыльныя адносіны з Украінай, яна будзе іх усталёўваць. Калі для Беларусі будзе выгадна захоўваць расейска-беларускія адносіны, яна будзе іх захоўваць.

Трэба адзначыць, што зараз Расія ўсё ж такі больш важны партнёр для Беларусі - практычна ўсе энерганосьбіты мы атрымліваем з Расіі і таму хочам мы ці не хочам, мы павінны падтрымліваць з Расіяй нармальныя суседскія адносіны, а не ісці на абвастрэнні. Але з іншага боку, як я ўжо казаў, Украіна цікавая для Беларусі тым, што дае магчымасці развіваць рэгіянальныя праекты, а гэта становіцца вельмі важным у межах палітыкі Усходняга партнёрства ЕС. Калі Беларусь з Украінай, з Малдовай распрацуюць сумесныя рэгіянальныя праекты, то яны будуць прафінансаваныя Еўрапейскім саюзам.

Таму, Беларусь вымушаная ўзважваць… Калі яна пойдзе на вельмі шчыльныя адносіны з Украінай, напрыклад рэалізацыю так званага Балта-Чарнаморскага транзітнага саюзу, які аб’ектыўна антырасійскі, то натуральна, гэта дрэнна адаб’ецца на стасунках з Расіяй. Таму афіцыйны Мінск вельмі асцярожна сябе паводзіць у адносінах з Украінай, каб не разбурыць свае стратэгічныя адносіны з Расіяй.

Пры гэтым Беларусь шукае такую канфігурацыю адносінаў, каб Расія не магла быць адзіным партнёрам, не магла аднаасобна ціснуць на Беларусь, каб штосьці заўсёды было за спіной - або Еўрапейскі саюз, або нейкі рэгіянальны блок… Відавочна, што з Украінай мы не будзем наладжваць свае адносіны так, каб цалкам сапсаваць іх з Расіяй. І калі адносіны будуць наладжвацца паступова і не будуць пагражаць расійска-беларускім стасункам, то я думаю, Расія не будзе на гэта вельмі жорстка рэагаваць.

Якія рэальныя праекты Беларусі з Украінай?

Найперш трэба адзначыць праект, які быў ужо агучаны прадстаўнікамі беларускіх уладаў – гэта пабудова транспартнага калідору, аўтатрасы поўнач-поўдзень. Гэты праект быў прафінансаваны Еўрапейскім саюзам. Для падвышэння эканамічных сувязяў і транзітнага патэнцыялу, Беларусі і Ўкраіне вельмі важна мець не толькі гарызантальныя гандлёвыя шляхі з усходу на захад і з захаду на ўсход, але таксама і ў накірунку поўнач-поўдзень.

Важны праект транзіту ўкраінскай электраэнергіі ў Літву праз тэрыторыю Беларусі. Пра гэта, да рэчы, дамаўляліся прэзідэнты падчас нядаўняга візіту Лукашэнкі ў Кіеў. Таксама Беларусь зацікаўленая ва ўдзеле ў праекце Адзеса-Броды, каб гэты нафтаправод быў працягнуты да беларускага Мазырскага нафтаперапрацоўчага завода.

Ёсць таксама шмат трансмежавых ініцыятываў, набірае абароты трохбаковае супрацоўніцтва паміж Украінай, Беларуссю і Польшчай у сферы бяспекі.

Калі сёння будзе канфлікт паміж Украінай і Расіяй, каго мы хутчэй падтрымаем?

Цяжка сабе ўявіць такі канфлікт, таму што Україна - гэта не Грузія. Ва Ўкраіне нашмат большы вайсковы патэнцыал і патэнцыал падтрымкі з боку Захаду. Гэта цэнтр Еўропы і еўраатлантычныя арганізацыі зробяць усё, каб не дапусціць узброенага канфлікту ў гэтым рэгіёне. Але калі адказваць на вашае пытанне, то я думаю, што як раз добрым прыкладам могуць быць паводзіны Беларусі падчас Грузінска-Расійскай вайны, калі афіцыйныя беларускія асобы ніяк не выказваліся - ні за, ні супраць гэтай вайны.

Таму можна прагназаваць, што калі такі канфлікт адбудзецца, то Беларусь пастараецца ўвогуле ўстрымацца ад прыняцця чыйго-небудзь боку, бо, як я ўжо сказаў, яна зацікаўленая ў адносінах адначасова і з Украінай, і з Расіяй. У Расіі, аднак, маюцца эфектыўныя рычагі для таго, каб прымусіць Беларусь стаць на расійскі бок у такім канфлікце. Да таго ж аб’ектыўна Расія для Беларусі больш важная, чым Украіна.

Якую ролю найбольш верагодна будзе для нас адыгрываць Украіна? Ці стане для нас Украіна самым блізкім саюзнікам? Ці стане пасрэднікам паміж намі і Еўрасаюзам? Або мы станем канкурэнтамі ў праграме Усходняга партнёрства?

Першыя два пункты не выключаюць адзін аднаго. Украіна да гэтага часу з’яўляецца пасярэднікам у адносінах Беларусі і Еўрапейскага саюза, Беларусі і Злучаных Штатаў, і я думаю такая сітуацыя захаваецца. Што тычыцца саюзніка, то так, Украіна можа падтрымліваць Беларусь у праграмах Усходняга Партнёрства і іншых рэгіянальных праектах.

Тым больш, як я ўжо сказаў, Еўрапейскі саюз заахвочвае краіны Усходняга Партнёрства да таго, каб яны выпрацоўвалі праекты не толькі з самім ЕС, але таксама і ў рэгіёне паміж сабой. То бок тут канкурэнцыі як такой няма, паколькі краіны маюць магчымасць прыцягваць дадатковыя фінансы праз супрацоўніцтва паміж сабой у рэгіянальных праектах.

Канкурэнцыя магчымая на знешніх рынках, украінская і беларуская прадукцыя могуць канкураваць за рынкі збыту, але гэта ўжо іншае пытанне.

Але ці будзем мы канкурэнтамі ў праграме Усходняга Партнёрства? Увогуле, што мы можам перацягнуць ад Украіны, з таго, што нас абыходзіла ўвесь гэты час - інвестыцыі, тэхналогіі?..

Патэнцыйна, калі еўрапейскі рынак будзе цалкам адчынены для Украіны і Беларусі, эканамічная канкурэнцыя за рынкі збыту можа ў такім разе падвысіцца, але гэта настолькі доўгатэрміновая праграма, што пакуль цяжка прагназаваць, як будзе развівацца беларуская і ўкраінская эканомікі.

Што тычыцца інвестыцыяў і тэхналогій, тут нельга казаць, што ёсць нейкі абмежаваны рэсурс, які можа быць выбраны Украінай ці Беларуссю. Таму, тут не можа быць вельмі жорсткай канкурэнцыі. Пытанне ў тым, наколькі Беларусь і Украіна здолеюць стаць прыцягальнымі для замежных інвестараў. Калі яны здолеюць рэфармавацца, палепшыць інвестыцыйны клімат, то нават у незалежнасці ад палітычных адносінаў з ЕС, усё роўна еўрапейскія грошы будуць сюды прыходзіць.

Калі Украіна ўвойдзе ў НАТА - гэта нас адштурхне? А калі ў ЕС?

Наўрад ці будзе рэзкае зніжэння ўзроўню адносінаў, у першую чаргу эканамічных. Абедзьве краіны зацікаўленыя ў эканамічных кантактах. Я не думаю, што ўдзел Украіны ў НАТА будзе вельмі хуткім, як і ўступленне ў ЕС. Таму, прыкладна такія адносіны, якія ў нас ёсць будуць і далей захоўвацца.

Трэба таксама сказаць, што для самой Беларусі ўдзел Украіны ў НАТА і ЕС не будзе выклікаць такой вялікай праблемы, як для Расіі. У нас з НАТА таксама не вельмі кепскія адносіны, мы ўдзельнічаем у шмат якіх праграмах, таму гэта не ёсць выклікам для Беларусі. Хутчэй гэта выклік геапалітычнага кшталту для Расіі. Для Беларусі ён мае апасрэдаванае значэнне, паколькі Расія будзе выступаць супраць таго, каб па-першае Украіна ўступала ў НАТА, і каб Беларусь шчыльна ўзаемадзейнічала з натаўскімі краінамі.

Наколькі нашыя будучыя стасункі з Украінай залежаць ад іх будучага прэзідэнта?

Я не думаю, што тут ёсць жорсткая зададзенасць, таму што знешняя палітыка Украіны наўрад ці нашмат зменіцца з прыходам новага прэзідэнта. Зараз ва Украіне ёсць пэўны кансэнсус сярод амаль усіх палітычных сілаў з нагоды еўрапейскай інтэграцыі, паляпшэння адносінаў з суседзямі. І я не думаю, што калі прыйдзе да ўлады Цімашэнка ці Януковіч, ці яшчэ хто, што будзе істотна змененая знешняя палітыка. Украіна і Беларусь зацікаўленыя ў гандлі паміж сабой, у транзіце тавараў, у супольнай транзітнай палітыцы, у пабудове транспартных калідораў. Гэта аб’ектыўныя фактары і яны не залежаць ад асобаў Юшчанкі ці Лукашэнкі.

Ці не дзіўна тое, што ў першыню больш чым за дзесяць год Лукашэнка паехаў з афіцыйным візітам у Кіеў як раз тады, калі тэрмін паўнамоцтваў Юшчанкі вось-вось скончыцца? Бо згодня з сусветнай практыкай, у такі момант, калі прэзідэнт стаў “храмой качкай”, немэтазгодна вырашаць нейкія прынцыповыя пытанні…

У прынцыпе ніякіх важных, лёсавызначальных рашэнняў там прынята не было, акрамя пытання з доўгам і ратыфікацыі дамовы пра мяжу. Але гэтыя пытанні маглі быць вырашаныя і на ўзроўні міністраў. Гэты візіт быў скіраваны не на нейкія прарыўныя дамоўленасці, а на тое, каб проста прадэманстраваць нармальныя палітычныя адносіны Украіны і Беларусі.

Ён быў скіраваны на тое, каб даць зразумець еўрапейцам, што Беларусь адкрытая для сваіх суседзяў, што Беларусь будзе супрацоўнічаць у рэгіянальных праектах у межах Усходняга Партнёрства. То бок - гэта быў мэсэдж для Брусэля. Адначасова гэта быў мэсэдж таксама для Крамля, каб паказаць, што калі будзе занадта моцны ціск на Беларусь, то заўсёды ёсць альтэрнатыва вось у такім транзітным балта-чарнаморскім палітычным саюзе, які ёсць натуральным кашмарам для Расіі. Беларусь і Украіна разам могуць кантраляваць увесь расійскі транзіт у Еўропу. І Лукашэнка паказаў, што ён сапраўды можа дамовіцца з Украінай пра такі больш высокі ўзровень інтэграцыі, не важна хто там будзе ва ўладзе ў суседняй краіне.

То бок гэты візіт быў больш важны хутчэй як сам факт візіту, а не тыя вынікі, якія ён павінен быў прынесці. Ён павінен быў засведчыць і для беларускіх грамадзян у тым ліку, што Беларусь адкрываецца, што ў нас добрыя стасункі з усімі - і з Еўрапейскім Саюзам, і з Расіяй, і з Украінай.

Які сёння імідж Беларусі ва ўкраінскіх СМІ?

Існуе ўстойлівы стэрэатып успрыняцця беларуса, які склаўся досыць даўно, і ён не змяняецца. Ёсць меркаванне, што ў Беларусі жывецца лепш, чым ва Ўкраіне, што там парадак, які навёў Лукашэнка, у людзей ёсць сацыяльная абароненасць і няма такога бардака, як ва Ўкраіне.

Што датычыць персоны самога Лукашэнкі і паводзінаў Беларусі на міжнароднай арэне, тут неадназначнае стаўленне. Калі ўзяць прэсу правага толку, тут ацэнка Беларусі адназначная як аўтарытарнай краіны, якая пакуль што знаходзіцца ў ізаляцыі. Калі казаць пра апошнія падзеі, тое, як прымаў Лукашэнку Юшчанка, то рэакцыяй ўкраінскіх СМІ было здзіўленне.

Яны былі здзіўленыя і не чакалі такой трансфармацыяй паводзінаў Юшчанкі, які раптам пачаў называць Лукашэнку сваім сябрам...