Перажыць холад
Чаму нашы састарэлыя бацькі не хочуць ехаць да нас на зіму ў горад? Ці не таму, што баяцца непатрэбнасці і адзіноты сярод родных людзей?
На сыходзе восені, калі рудое лісце з дрэў ужо ператвараецца ў мокрую кашу на дарожках парка, у сталічных спальных мікрараёнах з’яўляюцца новыя людзі, якіх адразу пазнаеш і вылучыш сярод абыякавых заклапочаных твараў гараджан. Бабулі ў выхадных хусцінках “з люраксам”, у паліто, купленых “на зары перабудовы”, але ж акуратных, чысценькіх — бераглі на выхад. Дзяды з маршчыністымі загарэлымі тварамі, з вялікімі карчыстымі далонямі. Яны першыя дні разгублена ходзяць па парку, з цікавасцю разглядаючы прахожых, некаторыя — нязграбна, з ніякаватасцю ў вачах, трымаючы на павадку сабаку, які зусім не слухае, тузае павадок, і тады да ніякаватасці ў старэчых вачах дадаецца нешта падобнае на роспач.
Праз колькі дзён яны знаёмяцца, і лаўкі парка ператвараюцца ў сапраўдную вясковую прызбу — з сакавітай мовай, дасціпнымі параўнаннямі, ад якіх дастаецца не адной прахожай маладзіцы (“Пайшла і курыць, каб на ёй шэрсць курэла”), з успамінамі, жартамі. Бацькі-сяляне, якіх дзеці-гараджане забіраюць на зіму да сябе, зноў у сваёй стыхіі, хоць на некалькі гадзін той штодзённай абавязковай прагулкі ў парку. Яны прыходзяць сюды штодня, не зважаючы на надвор’е, нярэдка толькі дзеля таго, каб вырвацца з утульна абстаўленых пакояў, дзе вясковаму старому чалавеку душна. Не толькі ад гарачых батарэй — нярэдка ад самоты і адчування непатрэбнасці.
Уяўляю, колькі людзей зараз запярэчыць: маўляў, гэта не пра нас, у нас мама-тата ў цяпле ды доглядзе, памытыя-накормленыя, у асобным пакоі — што яшчэ трэба старому чалавеку? Магчыма, і праўда вашы бацькі, якіх на зіму забралі ў горад, сапраўды адчуваюць сябе як у бога за пазухай, нарадавацца не могуць, што такіх клапатлівых дачку ці сына выгадавалі. Але паразважаць, лічу, ёсць аб чым. Старому чалавеку, вырванаму з прывычнага для яго асяроддзя, у якім ён пражыў усё жыццё, часта вельмі складана прыладкавацца, прыжыцца, хаця б на тыя халодныя паўгода, у зусім іншай абстаноўцы, з іншым рытмам жыцця, у якім яму так лёгка згубіцца і разгубіцца. А мы, хоць і разумеем гэта, амаль не дапамагаем яму асвоіцца ў гэтым зусім чужым для яго свеце, дзе толькі і ёсць роднае, блізкае і знаёмае, што дзеці і ўнукі...
Бабулю Жэню, якой было ўжо пад дзевяноста, са старой халоднай хаты забраў на зіму да сябе пляменнік. Бабуля змагла вытрымаць там месяц. Прыехала дадому змарнелая, з патухлымі вачыма. На здзіўленае суседскае: “І што табе там, бабка, не далягло?” адказвала проста: “Цэлымі днямі адна, як воўк. Ці на рабоце яны, ці дома — тэлевізар ды камп’ютар уключаць і сядзяць. Ці пра нешта сваё балбочуць. А да мяне каб хто слоўца загаварыў...” Бабуля Жэня скончыла свае дні ў доме для састарэлых — папрасілася туды сама, катэгарычна адмовіўшыся ехаць да родных людзей. Цяпер яе старая хата — пляменнікава дача, і, напэўна, ён і яго дзеці, прыязджаючы туды, цешаць сябе думкай, што свой абавязак перад бабуляй яны выканалі, што ніхто не можа іх папракнуць няўвагай да састарэлай цёткі, у якой яны былі адзінымі блізкімі людзьмі.
Тэма адзінокай вясковай старасці сёння адна з самых балючых у нашым грамадстве. Зімой, калі многія вёскі напалову пусцеюць, калі на вуліцы густая цемра, холад, завея перамятае ўсе сцежкі, нашы пенсіянеры асабліва безабаронныя перад хваробамі ды нядобрымі людзьмі. Праблема вырашаецца на дзяржаўным узроўні: ствараюцца дамы сезоннага пражывання, сацыяльныя ложкі ў бальніцах, прыёмныя сем’і для састарэлых адзінокіх людзей. “НГ” не раз пісала пра ўсе гэтыя формы, і кожны раз аўтары абсалютна шчыра рабілі выснову: старым там добра — ва ўсякім выпадку, лепш, чым аднаму ў халоднай хаце ці з сынам-п’яніцам, які да капейкі забірае і прапівае пенсію. І ад такіх дзяцей-недавяркаў старых людзей спрабуюць абараніць: да прыкладу, пракуратура Мінскай вобласці пачала браць на ўлік сем’і, у якіх састарэлыя бацькі знаходзяцца ў патэнцыяльна небяспечным становішчы. Да таго ж сур’ёзна абмяркоўваецца неабходнасць на заканадаўчым узроўні ўвесці матэрыяльную адказнасць нядбайных дзяцей за сваіх састарэлых пакінутых бацькоў. Прапанова дзесьці слушная, але толькі вось да гэтага разумення: яна ж не што іншае, як магчымасць адкупіцца. Ад абавязку, ад чацвёртай біблейскай запаведзі, ад уласнага сумлення. “Я ж плачу на бацькоў аліменты — значыць, ім нічога не павінен”, — жудасны аргумент, і ў нашым грамадстве, дзякуй богу, ён на сёння наўрад ці будзе зразумелы і падтрыманы.
Але тут размова не аб тых, каму сумленне, калі што, дазволіць так падумаць і нават сказаць. Размова пра нас з вамі — такіх законапаслухмяных, прыстойных, інтэлігентных, такіх добрых і клапатлівых сыноў і дачок. Вы не задумваліся, чаму нашы састарэлыя бацькі не хочуць ехаць да нас у горад, чаму яны хутчэй застаюцца ў паўпустой вёсцы або просяцца на сацыяльны ложак у мясцовай бальніцы? Не толькі таму, што не хочуць ехаць “цэглу нюхаць”, не хочуць кідаць хату на зіму, баяцца змяніць прывычны лад жыцця. Больш за ўсё яны баяцца непатрэбнасці і адзіноты сярод родных людзей. Калі ў той асобны пакой, які ім выдзеляць, ніхто за вечар не адчыніць дзверы, калі ўнук ці ўнучка ад любога пытання адмахваюцца: “Ты ўсё роўна тут нічога не разумееш”, калі вячэру дачка ці нявестка прынясе ў пакой: “Вам тут спакайней”. Згаджаючыся ж нарэшце ехаць, яны проста, як і ўсё жыццё, робяць гэта не дзеля сябе, дзеля нас — каб мы не хваляваліся, каб не ехалі на выхадныя па слізкай дарозе за блізкі свет. Мы ж як належнае прымаем гэтую ахвяру, нават не задумваючыся, што акрамя хатняй утульнасці і якаснага харчавання павінны даць роднаму чалавеку штосьці большае — і то гэта будзе толькі каліва таго, что мы ім па жыцці павінны, без ніякіх там афіцыйных законаў і пастаноў.
Гуляючы ў выхадныя па парку, я падслухала-такі, аб чым гаварылі нашы сухараўскія сезонныя гараджане на сваёй лаўцы-прызбе. Жвавая маленькая бабка з ружовымі шчочкамі расказвала сваім таварышам, як яе ўнук-школьнік вучыў гуляць на камп’ютары, а ў яе нічога не атрымлівалася, а пасля нешта выйшла, і ўнук пазваў бацькоў — пахваліцца, што бабуля цяпер “хакер”. Бабка так расчулена вымаўляла гэта незнаёмае ёй слова, з такім гумарам расказвала ўсю гісторыю сваёй “навукі”, што ўсе, хто сядзеў на лаўцы, ад душы рагаталі. Толькі ў вачах некаторых з іх, як падалося, чытаўся сум і нешта падобнае на зайздрасць.
...Ці мне ўсё-ткі падалося?