Пабачыць родных за 25 еўра

Беларус Іван Саковіч дапамагае аднавяскоўцам атрымліваць беларускія візы. Фота Аляксандры Парахні.

Дзве суседнія вёскі стаяць у паўкіламетры адна ад адной. У абедзвюх жывуць беларусы, часам нават з адной сям’і.
Але некаторыя з іх не сустракаюцца гадамі: паміж вёскамі праходзіць дзяржаўная мяжа.

Іван Саковіч – адзін з жыхароў літоўскай вёскі Ракі (па-літоўску Ракай), якая знаходзіцца на самай мяжы з нашай краінай. Ракі літаральна акружаныя Беларуссю: з трох бакоў праходзіць дзяржаўная мяжа.

Шукаючы хату Івана Саковіча, мы блукалі па Раках на машыне. “Каля праваслаўнага крыжа павярніце направа, чвартая хата з краю будзе Саковіча,” – на прыгожай беларускай мове з мясцовым адценнем гаворыць суседка. “А які нумар дома?” – пытаемся. “Якія нумары? У нас іх няма”.

Патрэбную вуліцу знаходзім хутка. Каб расказаць пра жыццё на мяжы, спадар Іван запрашае ў госці. Утульная вясковая хата сустракае вельмі гасцінна. Памежжа адчуваецца ўжо на кухні: на стале стаіць літоўскі і беларускі цукар, літоўская і беларуская наліўкі.

“Браты не прыязджалі да мяне ўжо дзесяць гадоў”

Спадар Іван у Раках з 1997 года. Тут ён і нарадзіўся, але вучыўся і служыў у Беларусі, пасля жыў у суседняй з Ракамі літоўскай вёсцы.
Цяпер жыве ў хаце, якую набыў у старэйшага брата. Сам брат паехаў у Беларусь. Жонка Івана пасля разводу разам з дачкой вярнулася ў Беларусь, а Іван з сынам засталіся ў Літве.

Спадар Іван прыняў літоўскае грамадзянства. Ён узяў яго спецыяльна, каб дзеці мелі двайное – літоўска-беларускае. Тады яны маюць два пашпарты, і ім не трэба віза.

Цяпер сыну 18 гадоў, але ён не вызначыўся, з якой краінай звязаць свой лёс. Падчас нашай размовы сын выходзіць з хаты:

– Тата, я паехаў на Беларусь, – кажа ён.

– У яго ў суседняй беларускай вёсцы знаёмыя дзяўчаты, – усміхаецца тата. – Цяпер ён машынай ездзіць, а раней я рабіў спецыяльны дакумент, каб ён мог перасякаць мяжу без суправаджэння дарослых, і сын ездзіў на ровары.

Родныя браты Івана жывуць у вёсках Дудкі (5 км ад мяжы) і Першамайск (10 км ад мяжы) Шчучынскага раёна.

– Мы сустракаемся, размаўляем па тэлефоне, – кажа спадар Іван. – На жаль, цяпер толькі я магу ездзіць да іх, бо маю візу. Браты не былі ў Раках ужо дзесяць гадоў. Праблема нават не ў тым, што візы дарагія. Атрымаць іх вельмі складана: шмат бюракратычных перашкодаў, доўгія чэргі.

Пяць гадоў змагаліся за магчымасць хадзіць у госці

Усяго пяць гадоў таму жыхарам суседніх памежных вёсак было складана прыйсці адзін да аднаго ў госці, нават маючы візы. Бліжэйшы пункт перасячэння мяжы знаходзіўся за 50 кіламетраў.

Праблема вырашылася пасля пяцігадовага змагання Івана Саковіча. Ад 2003 да 2008 года ён няспынна пісаў лісты ў амбасады і міністэрствы з просьбай дапамагчы адкрыць пункт спрошчанага перасячэння мяжы ў Раках. Ад 2008 года такі пункт працуе.

Усяго існуе шэсць спрошчаных пунктаў на беларуска-літоўскай мяжы.

Вядома, наяўнасць пункта перасячэння не пазбаўляе жыхароў ад неабходнасці рабіць візы. Аднаразовая беларуская віза абыходзіцца ў 25 еўра,  шматразовая на адзін год – 150 еўра. Памежны пераход працуе ў пятніцу, суботу і нядзелю ад 11 да 16 гадзін.

– Гэты пераход – наш сапраўдны гонар, – кажа Іван Саковіч. – Хоць ён і працуе тры дні на тыдзень. Пры перасячэнні мяжы ставяць штамп у пашпарт. Мне, напрыклад, пашпарта хапае на два гады – пасля і штампы ставіць няма куды.

Мы пад’язджаем да пункту пераходу – у час нашага прыезду ён не працуе. Нас сустракае металічны плот, шлагбаўм, літоўскі сцяг, пустыя пункты праверкі пашпартоў.

Далей уздоўж усёй мяжы стаіць плот з калючым дротам. За ім – два метры ўзаранай зямлі. Калі нехта і пераскочыць праз плот, то абавязкова пакіне на ёй сляды. Па мяжы рэгулярна, у тым ліку і ноччу, ходзяць памежнікі.

– У мяне ж беларускі пашпарт, магу зараз на адну хвілінку на радзіму зазірнуць, – жартую я.

– Цябе не прапусцяць, – супакойвае мой пыл спадар Іван. – Акрамя візы трэба яшчэ і пацвярджэнне таго, што ты жывеш у памежнай вёсцы. Таму беларускія памежнікі тут не пусцяць ні жыхара Вільні, ні нават цябе, беларуску. Пакуль памежжа вызначаецца пяцікіламетровай адлегласцю ад мяжы да вёскі.

Мне застаецца стаяць на тэрыторыі Літвы і глядзець, як за плотам стаяць ужо беларускія хаты. Да іх літаральна пару метраў, але ісці туды нельга.

Як адчуваюць сябе тыя, каго гэтыя пару метраў адрываюць ад братоў і сясцёр, бабуль і ўнукаў – цяжка ўявіць.

– А вы можаце са сваімі роднымі размаўляць праз плот – яны ў Беларусі, а вы ў Літве?

– Тэарэтычна гэта магчыма, – адказвае спадар Іван. – Але падыходзіць да мяжы – парушэнне закона. Напрыклад, маё поле, дзе я пасадзіў грэчку, ідзе да плота. Там я маю права падыходзіць да мяжы.

Мяжа між Літвой і Беларуссю з’явілася за адну ноч

– Я памятаю сваю маладосць, – успамінае спадар Іван. – Мяжы не было, літоўцы і беларусы хадзілі адзін да аднаго на танцы. Вось гэта было жыццё! Мяжа падзяліла нас рэзка і вельмі балюча.

Гаспадар узгадвае, як доўга мясцовыя жыхары не маглі прыняць межаў. Яны працягвалі ісці да сваіх родных насуперак новым правілам.

– Так, яны парушалі закон, але не маглі іначай, – кажа ён. – Супраць іх нават прымалі рэпрэсіўныя меры. У мяне недзе захаваліся стужкі з шыпамі, якія клалі на дарогі, каб прабіваць колы.

У кожнай сям’і з’яўленне межаў перавярнула паўсядзённае жыццё.

– Я памятаю 15 красавіка 2003 года, – узгадвае спадар Іван. – Мы жылі ў Раках, мая жонка працавала ў школе на тэрыторыі Беларусі. Тады Літва толькі ўвайшла ў ЕС. У той дзень яна пайшла на працу і ўбачыла, што мяжа закрыта. Нас нават не папярэдзілі! Бліжэйшы памежны пераход быў у суседнім раёне. Пяць вёсак этнічных беларусаў за адну ноч адрэзалі ад родных! У выніку жонка згубіла працу, а сын змяніў школу.

Жонка Івана не змагла прыстасавацца да новага жыцця. Літоўскую мову яна не ведала, а без яе не магла працаваць на тэрыторыі Літвы. У выніку сям’я распалася і цяпер жыве па двух баках мяжы.

Балюча бачыць, як выракаюцца сваіх каранёў

На пытанне аб нацыянальнасці гаспадар адказвае ўпэўнена.

– Я беларус, – кажа Іван Саковіч. – Я вельмі ўдзячны Літве, я паважаю гэту краіну. Але назаўсёды застануся беларусам. Вёскі навокал – Боўбаты, Кавалькі, Парамок, Катра – чыста беларускія. У іх усе гавораць па-беларуску.

Паказваючы мясцовыя могілкі, ён звяртае ўвагу на мовы, на якіх зроблены надпісы на помніках.

– Бачыце, прозвішча Ланеўскіс, – паказвае спадар Іван. – Вядома, гэта наш Ланеўскі, але запісана па-літоўску. Сумна, калі выракаюцца сваіх каранёў, не памятаюць роднага. Але ж кожнаму сваё.

– Напэўна, усе мясцовыя жыхары чакаюць, пакуль пачне працаваць малы памежны рух, – кажу яму.

– Вёска паступова вымірае. Пакуль кіраўніцтва гадамі разглядае новыя законы, тут ужо і чакаць няма каму, – уздыхае Іван Саковіч.

Аляксандра ПАРАХНЯ.

Фота Аляксандры ПАРАХНІ.