Вязні канцлагераў за калючым дротам чакалі паратунку

У тых, хто ў вайну пабываў за калючым дротам, успаміны падобныя да страшнага сну. Неахвотна яны дзеляцца імі, але, здаецца, жудасныя малюнкі, апісаныя словамі, прыносяць і некаторую палёгку. А нам дапамагаюць спачуваць, суперажываць і памятаць.

У першыя дні вясны група спецыялістаў адправілася ў госці да былых вязняў канцлагераў, каб у чарговы раз удзяліць ім увагу, выслухаць іх патрэбы, прасачыць, ці ў належных умовах яны жывуць. Спецыяліст аддзела ідэалагічнай работы і па справах моладзі райвыканкама Аліна Ясюкайціс, спецыяліст УТЦСАН “Цёплы дом” Алена Волк і старшыня раённага савета ветэранаў Уладзімір Касакоўскі першай наведалі Ірыну Білішчак, якой перад пачаткам Вялікай Айчыннай вайны споўнілася толькі чатыры гады.

У сям’і было 12 дзяцей. Старэйшыя – у партызанах. За гэта і паплаціліся ўсе. Здаў іх паліцай. Маму з трыма малодшымі дзецьмі забралі ў Асвенцім. Везлі туды ў “таварняку“. Па дарозе некаторым удавалася збегчы, пераважна мужчынам.

“А мама з татам – дзе ж уцякуць з трыма дзецьмі на руках”, - расказвае Ірына Іванаўна. У лагеры спалілі маму, а дзяцей пакінулі ў жывых. Для чаго? У іх бралі кроў для пералівання параненым салдатам. Пасля вызвалення ў 1944 годзе дзяцей раскідалі па дзіцячых дамах. Малодшая Ірына спачатку жыла ў Польшчы, потым перавезлі ў Расію. Якая ж радасць была, калі яе знайшоў старэйшы брат і забраў у сям’ю! Сёння няма ў жывых ні братоў, ні сясцёр Ірыны Білішчак. Засталася яна, апошняя з дванаццаці, і памяць, якая будзе жыць у нашчадках.

Глафіра Бандарэнка трапіла ў Азарычы пяцігадовай дзяўчынкай. А разам з ёю – мама і яшчэ чацвёра дзяцей. Дзіцячая памяць міласэрная, усё самае страшнае яна не захавала. Пра свае пакуты жанчына ведае толькі па расказах родных. Канваіравалі іх у лагер натоўпам. Хто мог ісці – ішоў. Хто адставаў, падаў – стралялі. Мама змагла зберагчы сваіх птушанят і ад зверстваў наглядчыкаў, і ад эпідэміі тыфу, што бушавала ў той час. А трупы вывозілі з лагера цэлымі машынамі. У суседкі чацвёра дзяцей памерлі. А браты і сёстры Глафіры Іларыёнаўны выжылі. Усе пяцёра. Чаго гэта каштавала маме! Нават у гной іх хавала, калі немцы асабліва лютавалі. Праўда, як памятае Глафіра Іларыёнаўна па маміных аповедах, былі сярод ворагаў і такія, хто адносіўся са спачуваннем: 

“Паказвае мама салдату на мігах, што ў яе пяцёра дзяцей з голаду паміраюць. Ён узяў і кінуў ёй бохан хлеба. Якое шчасце! А аднойчы злавіла мама такі неабходны дзецям хлеб, ажно нехта са сваіх, лагерных, выскачыў і адабраў. Вядома ж, усе галодныя. А немец яго ўдарыў і вярнуў маме хлеб”.

Сям’ю трохгадовага Сяргея Бычкоўскага з хаты выгналі падчас аблавы. Тады многіх забралі. Бацькі ледзь паспелі падхапіць дзяцей (Сяргея і яго старэйшую сястру) на рукі. Трохі адышоўшы і азірнуўшыся, на месцы дома ўбачылі велізарнае вогнішча. Ні яны, ні аднавяскоўцы не ведалі, куды іх вядуць.
Спадзяваліся толькі, што не на расстрэл. А трапіла сям’я ў Германію. У тыя гады заможныя немцы не цураліся бясплатнай рабочай сілы з ліку палонных. Спачатку працавалі на ўборцы гародніны, потым прыйшла зіма, палявыя работы скончыліся, усіх памясцілі ў канцэнтрацыйны лагер, там ужо размяркоўвалі па працоўных месцах. Мама Сяргея мела слабое здароўе, таму працавала ў лагеры. І дзеці былі пры ёй. Тата трапіў на прыватную фабрыку па перапрацоўцы драўніны. На ўвесь лагер яны былі адзінай поўнай сям’ёй. У Германію Бычкоўскія трапілі ў жніўні 1943 года, а вярнуцца змаглі толькі восенню 1945. Пажылі трохі ў цёткі, потым адбудавалі сваю хату. І толькі тады паверылі, што самае страшнае скончылася – можна будаваць новае жыццё.

Марыя Плахотнікава ў вайну была старэйшай за трох папярэдніх герояў. Калі яе забралі на прымусовыя работы ў Германію, мела ўжо 18 гадоў. 

“Як забралі? – успамінае Марыя Сямёнаўна. - Прыйшла павестка. Мама мяне навучыла: ты рукі натры крапівою. Можа, пабаяцца заразы і не забяруць. Я так і зрабіла. Паказваю нямецкаму ўрачу свае рукі, а ён мне: “Пройдзе!” Шэсць чалавек з нашай вёскі тады забралі”. Марыя Сямёнаўна асабліва не хоча ўспамінаць “нямецкія” гады. Працавала кухоннай рабочай на камнедрабільнай фабрыцы. З усмешкай узгадвае толькі момант вызвалення: 

“Стаім на кухні, заходзіць салдат у савецкай форме і па-руску: “Дзяўчаты, адпрацавалі, пой­дзем!” Гаспадыня наша так і засталася стаяць моўчкі”.

Дзяўчына вярнулася дадому, у Горацкі раён. Тады і даведалася, што ў тых месцах праходзіў фронт. Таму сям’я ратавалася ад смерці ў іншай мясцовасці. На шчасце, усе вярнуліся жывымі.

Горкая спадчына, якая засталася вязням ад той вайны, застаецца з імі назаўсёды. Яна нагадвае аб сабе начнымі жахамі, раз-пораз коле балючымі ўспамінамі. І застаецца толькі здагадвацца, якімі шчаслівымі маглі б быць гады, вырваныя з іх жыцця.

Віялета ВОЙТКА.