«Случалось голодал, но у родителей деньги не брал». Художник о звонках министру и о работе одной левой
На визитке народного художника Беларуси Василия Шаранговича кроме стандартных перечислений — фамилия, имя, отчество, звания, адрес, телефоны — иллюстрация к поэме Адама Мицкевича «Пан Тадеуш». Сегодня оригинал этой работы хранится в коллекции Национального художественного музея.
Художник-график — главная роль Василия Петровича. А потом уже — заведующий кафедрой Белорусского государственного театрально-художественного института (сегодня это Академия искусств) на протяжении 17 лет, ректор Белорусской государственной академии искусств с 1989 по 1997 год, первый директор Музея современного изобразительного искусства (сегодня это Национальный центр современных искусств).
«Пайшоў па марозе 13 кіламетраў, каб пабачыць рэпрадукцыю Васняцова»
— Адразу папярэджу — буду казаць па-беларуску. Па-руску нязвыкла, — предупреждает Василий Петрович, пока мы осматриваемся в его мастерской, что в знаменитом Доме художников на улице Сурганова в Минске. — Бацькі размаўлялі толькі па-беларуску. Маці скончыла шэсць класаў польскай школы. Па тым часе для вясковага чалавека гэта было надта многа. Яна і ў сёмым вучылася, але ў яе ўкралі пісьмовыя прыналежнасці, а купіць іншыя не было за што. Бацька таксама быў пісьменны, але ў яго адукацыя — чатыры класы царкоўна-прыхадской школы. Усё жыццё ў кузні працаваў, 95 гадоў пражыў. Для яго галоўнае было, каб чалавек знайшоў сваю справу. Маўляў, займайся, чым хочаш. А маці разумела маё захапленне мастацтвам. Яна і сама любіла маляваць, алоўкі купляла. На Мядзельшчыне ў маёй хаце дагэтуль вісяць два яе малюнкі - кветкі з натуры. Яна ўзоры для ткацтва сама рабіла. Па іх уся вёска ткала.
Василий Петрович вспоминает забавную историю, когда он впервые всерьез задумался, что рисование может стать его профессией.
— Тады вучыўся ў шостым класе. Нехта мне сказаў, што ў мядзельскай сталоўцы павесілі карціну — рэпрадукцыю «Трох багатыроў» Васняцова. А да той сталоўкі ад нашай вёскі ісці 13 кіламетраў. Была зіма, але я вырашыў, што абавязкова павінен паглядзець тую карціну. У нядзелю з раніцы пайшоў, а ў вечары назад. Бацькам нічога не сказаў, бо, вядома, яны б не пусцілі так далёка пехатою па марозе. Ну, паглядзеў я на тую карціну, тады падалося: «Ого!». Але насамрэч гэта была дылетанская рэч.
«Стыпендыя была 140 рублёў, а 90 з іх плаціў за кватэру»
В 1955 году Василий Шарангович стал студентом художественного училища и с тех пор живет в Минске. В мастерской сохранился один предмет, который напоминает о том времени. Это самодельный мольберт. Подарок отца сыну-первокурснику.
— Мальберцік на тры нагі бацька выразаў з дрэва. Я патлумачыў, як зрабіць, і ў яго добра атрымалася. Калі я студэнтам быў, на пленэры ездзіў з гэтым мальбертам.
В то время минское художественное училище находилось в здании театра оперы и балета. И студент очень быстро пересмотрел почти весь репертуар. Правда, оперные арии слушал не в партере, а за кулисами или… прямо на сцене.
— У вучылішчы плацілі стыпендыю — 140 рублёў, але 90 з іх аддаваў за кватэру. Прыходзілася здымаць пакойчык, бо інтэрната тады не было. Здаралася, і галадаў, але ў бацькоў грошы ніколі не браў. Словам, жыві, як хочаш.
Я быў тонкі, але фізічна развіты — у кузні ж увесь час з бацькам працаваў. І мяне запрасілі ў міманс. За выхад на сцэну плацілі па два рублі. Пастаіш з кубкам якім ці з чым там яшчэ па сюжэце трэба — так падзарабляў. Амаль кожны вечар у тэатры заставаўся.
«Спачатку намаляваў сына, а потым ён нарадзіўся»
В мастерской Шаранговича — галерея портретов его современников. Актриса Стефания Станюта, классики белорусской литературы Василь Быков, Владимир Короткевич, Рыгор Бородулин и многие другие, с кем был знаком. Над этой серией работает сейчас. Но в творческой биографии художника живопись была и остается на вторых ролях.
В первую очередь Шарангович — график. Проиллюстрировал едва ли не всю классику белорусской литературы. Только к поэме «Новая зямля» Якуба Коласа сделал 90 акварельных композиций. Вспоминает, как оформлял сборник стихов Рыгора Бородулина «Адам и Ева» и большинство его поэм, которые впервые публиковались в журнале «Маладосць».
— Барадулін да ілюстрацый даволі проста ставіўся: зрабіў і добра.
В семье Василия Петровича шутят, что сына своего он сначала нарисовал, и только потом Владислав родился. Мол, его детский образ — и особенно улыбка — напоминает главного героя книги Алексея Толстого «Золотой ключик, или Приключения Буратино». Эту книгу Василий Петрович иллюстрировал в 1970-м.
«У 1990-я мастацтва было на ўздыме»
В годы перестройки Василий Шарангович возглавил Белорусскую государственную академию искусств. Тогда ректора выбирал коллектив вуза.
— На майстэрню у мяне тады мала часу заставалася. Гэта ж цяжкі, пераломны перыяд, але мастацтва было на ўздыме. А справам акадэміі добра дапамагала, што мяне ведалі ва ўладзе. Пры агульнай нястачы ў краіне ў 90-я як было забяспечыць студэнтаў паперай, матэрыяламі для вучобы? Даводзілася выкарыстоўваць, як цяпер кажуць, адміністрацыйны рэсурс. Напрыклад, заказалі мы фарбы для Акадэміі і атрымліваем вялікі кантэйнер, большы, чым разлічвалі. А гэта нам памылкова прывезлі яшчэ і заказ нейкай крамы. Патэлефанаваў я міністру, і пытанне вырашылася. Грошы знайшліся, і Акадэмія змагла выкупіць увесь кантэйнер. Фарбаў хапіла на шмат гадоў…
«Левая рука — для фізічнай працы, а правая — для інтэлектуальнай»
В январе Василию Шаранговичу исполнилось 80 лет. А незадолго до юбилея народного художника в курортном поселке Нарочь открылась его персональная галерея.
— Я родам з Качаноў. Гэта маленькая вёска на Мядзельшчыне — 32 хаты. І ўявіце сябе, усе яны і сёння стаяць, а людзей няма. Ніводнага чалавека…
Но лица родных людей остались в памяти и… на бумаге.
— Вось гэты вобраз з майго бацькі напісаны, — показывает график свою этапную работу — литографию «А хто там ідзе?». — Бацька ж у кузні ўсе жыццё працаваў. Дык рукі ў яго такія былі… (сжимает пальцы в кулак. — Прим. TUT.BY) Кожная, як мае дзве! У дзяцінстве бацька мне казаў: «Калі не паступіш — вернешся дадому, будзеш каваць». І дагэтуль я не стаў цалкам гарадскім. Дарэчы, вясковыя справы я левай рукой усё жыцце рабіў. Па прыродзе сваёй ляўшун, але ў дзяцінстве мяне перавучвалі на правую. Так па жыцці і пайшло, што правая рука — для інтэлектуальнай працы. Такім чынам, калі маляваць, то правай, а калі рэзаць гравюры, то левай.
Василий Шарангович — народный художник Беларуси, профессор, лауреат государственной премии Беларуси — присуждена за серию автолитографий «Памяці вогненных вёсак» в 1986 году. К 80-летию художника в курортном поселке Нарочь Мядельского района открыта персональная художественная галерея Василия Шаранговича. В постоянную экспозицию художник передал 130 работ.