"Покорность" и "Смерть в Берлине". Что читали в 2016-м Вольский, Чергинец и Ермошина?

«Год культуры» подходит к завершению — с разными результатами и пережитым опытом. О своих книжных итогах 2016-го TUT.BY рассказали глава Центризбиркома, председатель Союза писателей Беларуси, музыкант, писатель и критик.

Лидия Ермошина, председатель Центральной комиссии по выборам и проведению референдумов

Читаю очень много, поэтому не могу вспомнить всего. Что впечатлило в 2016-м? Две книги Джоан Роулинг, которые она пишет под псевдонимом Роберт Гэлбрейт. В этом году прочла «Шелкопряда» и «Зов кукушки». Очень качественные английские детективы, должна я сказать. Сейчас читаю «Лестницу Якова» Людмилы Улицкой.

Еще в этом году впечатлила российская журналистка Татьяна Москвина, которая написала роман о себе. Называется «Жизнь советской девушки», что-то в этом роде.

Также понравилась книга ленинградского, а теперь санкт-петербургского писателя Валерия Попова «Довлатов». Это его воспоминания о талантливом журналисте и писателе. Довлатова я очень люблю, поэтому читала ее с большим удовольствием.

Николай Чергинец, председатель Союза писателей Беларуси

Просьбу оценить уходящий год в книгах Николай Чергинец воспринял по-своему.

— Не могу похвастаться книгами, которые запали бы в душу. Великое произведение не попадалось точно. Зато в 2016-м прошло два съезда союза писателей — Союзного государства и Беларуси. Это значимые для меня события.

Не хочу хвастаться, но скоро издадут в переводе на азербайджанский и французский две мои книги — «Сыновья» и «Илоты безумия». Должны были выйти до Нового года, но что-то не получилось. Эти произведения готовятся на выставку в Париже. Понравилось — что ж, пускай читают.

Рад, что Союз писателей пополнился молодыми авторами. Они становятся лауреатами конкурсов, издаются их книги. В этом году мы привели человека 23−24, кому до 25 лет. Таланты у них проявились рано. Это, безусловно, радует. Ведь прозаики рождаются к 40, когда уже прожили определенную жизнь. А здесь — такой скачок.

Удалось осуществить несколько проектов. Наиболее удачный — с БРСМ и Министерством информации. Стараемся привлекать как можно больше людей к чтению книг.

Лявон Вольский, музыкант

— Так склалася, што цягам гэтага году я прачытаў зусім няшмат кніг. Бываюць такія гады. Але пару твораў адолеў. Не так даўно адна мая інтэлектуальная сяброўка прамовіла: «Нельга чытаць Марціновіча і Бахарэвіча». Я думаю, некаторыя музычныя гурманы кажуць такім самым тонам: «Нельга слухаць Вольскага». Але справа не ў тым. Я прачытаў абодвух «забароненых» аўтараў - «Возера радасці» і «Белую муху, забойцу мужчын». Для мяне дзіўна, чаму нашыя кінематаграфічныя дзеячы не скіраваліся да экранізацыі твораў Марціновіча. Бо ягоная проза надта кіношная. Папросту жывыя сцэнары. Бяры і экранізуй! «Сфагнум», «Мова», «Возера радасці» — чытаеш, нібы глядзіш фільмы. Гэтыя фільмы зацягваюць, ахутваюць, ствараюць атмасферу…

Бахарэвіч — іншы. Гуляе словамі, рыфмуе словы ў празаічным творы. Ад гэтага твор робіцца не зусім і празаічны. Але, усё адно, кінематаграфічнасць таксама прысутнічае. Тыпажы, характары, твары, постаці - усё гэта бачыш нібыта на белым палатне экрану.

Што яшчэ? Людміла Уліцкая, «Лесвіца Якава». Эпапея. У мяне супярэчлівыя думкі пасля прачытання гэтага маштабнага твору. Да сярэдзіны чыталася вельмі лёгка, на адным подыху, а потым нібыта прымушаў сябе дачытваць.

І на астачу — Хорхэ Луіс Борхес, «Ухвала цемры». Насамрэч, гэта зборнік апавяданняў з розных кнігаў майстра, у тым ліку і з «Ухвалы цемры».

Калі першы раз чытаў Борхеса, я дзівіўся, як тонка і нязмушана аўтар кпіць, выдурваецца і насміхаецца з нас. І з сябе. Я доўга потым вучыўся гэтаму мастацтву, але вышыняў Хорхэ Луіса пакуль не дасягнуў.

На гэтым пакуль усё.

Альгерд Бахаревич, писатель

Мішэль Уэльбэк. Пакора. Раман.

Хто сказаў, што трэба быць добрым? Уэльбэк — гэта прыемны мізантрапічны холад пасля гуманістычна-этычнай спёкі, гэта адказ на выклікі сучаснасці, адказ рэзкі, адэкватны і балючы. Уэльбэк не баіцца, Уэльбэк думае, і думае пра нас з вамі, а не пра розныя «-ізмы». Пасля Уэльбэка разумееш, што найвялікшы гуманізм — заставацца сабой. Уэльбэк ні за кога, ён супраць усіх, але за чалавека. Пасля «Элементарных часцінак» гэта другі ягоны раман, ад якога я ў захапленні.

Архан Памук. Мае дзіўныя думкі. Раман.

Памук — гэта космас, што тут яшчэ скажаш. Яго чытаеш, расцягваючы задавальненне, яго, стамбульца па крыві і светапоглядзе, успрымаеш, як свайго. Памук кажа пра Усход так, што ты ловіш сябе на думцы, што погляд на Еўропу з Турцыі і з Беларусі ў нейкай кропцы непазбежна перасякаецца — і так яно і выходзіць. «Мае дзіўныя думкі» — раман пра тое, што чужога ў свеце не існуе.

Матэй Вішнек. Сіндром панікі ў горадзе агнёў. Раман.

Адкрыў для сябе сёлета гэтага румынска-францускага пісьменніка. «Сіндром панікі ў горадзе агнёў» — кніга пра Парыж, але не пра турыстычны і ўсім знаёмы, а пра асабісты Парыж аўтара, загадкавы і сюррэалістычны. Сёлета я тры месяцы працаваў у Парыжы над новай кнігай, таму прачытаў шмат пра гэты горад, і Вішнек раскрывае ягоную душу як ніхто іншы. Выдатная проза і цудоўны верш напрыканцы.

Вітольд Гамбровіч. Дзённікі.

Гамбровіч цяпер актуальны, як ніколі. Асабліва для Беларусі. У час, калі пануе вышываначная квазікультура, калі навокал кіч, калі мастацтва падмінаюць пад сябе прымітыўны нацыяналізм і капіталізм, «Дзённікі» Гамбровіча з ягоным супрацьстаяннем любой пошласці і няздарнасці, з ягоным культам індывідуальнасці, з ягоным розумам і скепсісам — як ясны голас пасярод цёмнага мармытання.

Юля Цімафеева. Цырк. Вершы.

Гэта другі зборнік Юлі Цімафеевай. Упэўненая, смелая, інтэлектуальная і вельмі жаночая паэзія. Юля Цімафеева піша пра мову і яе ўладу над чалавекам, пра цела і слова, пра сябе як жанчыну і як аўтарку. Раю ўсім, такой кнігі ў беларускай літаратуры даўно не хапала.

Сільвія Блэк. Смерць у Берліне.

Сільвія Блэк даследуе ўспрыманне смерці і звязаныя з ёй практыкі ў берлінскім кантэксце, адным з самых паказальных за ўсю гісторыю 20 стагоддзя. Яна піша пра тое, як змянялася ўяўленне пра смерць у Берліне з часоў Веймарскай рэспублікі, у эпоху нацызму, у Заходнім Берліне і ГДР. Крэмацыя, пахаванні, ганбаванне і ўслаўленне праз смерць — галоўныя тэмы гэтай кніжкі. Выдатны нон-фікшн.

Шарль Бадлер. Выбраныя вершы. Пераклад з францускай Андрэя Хадановіча.

Бадлер — з тых паэтаў, які самы час перачытаць. А калі гэта можна зрабіць у выдатным перакладзе аднаго з найлепшых перакладчыкаў паэзіі ў Беларусі, дык асалода гарантаваная. Бадлер не старэе — і робіцца ўсё больш беларускім, усё больш сваім. І вяртае веру ў сілу рыфмы.

Сяргей Календа. Падарожжа на край ложка. Раман.

Новая кніга Сяргея Календы б’е па галаве і коле проста ў сэрца. Гэта настолькі шчырая, жывая і балючая проза, што робіцца страшна за чалавека. Раман пра сям’ю, пра страты, пра тое, як застацца, калі губляеш сябе.

Павел Касцюкевіч. План Бабарозы. Раман.

«План Бабарозы» — гісторыя некалькіх пакаленняў адной яўрэйскай сям'і, кніга прыгожая, няспешная, іранічна-меланхалічная. Мінск у ёй — адзін з герояў, і мінчуку чытаць яе асабліва прыемна. Туга гэтай кнігі светлая, настальгія заўжды дарэчная, а стыль бездакорны.

Максим Жбанков, культуролог, критик

— Год культуры для меня — вещь категорически непонятная, поскольку я культуру годами не меряю и никому не советую. Персональная культурность, к счастью, произрастает вне календарей, директив и прочих указов — просто в силу личного движения человека в кругу избранных авторов и отфильтрованных годами практик чтения желаемых смыслов. Чем дальше, тем больше становится очевидным, что культура живет нелинейно, циклично и сразу во все стороны, а потому опыты чтения все чаще становятся не открытиями, а римейками, возвращением к любимому, проверкой чувств.

В силу данных причин мой личный читательский список за отчетный период пестр и хаотичен: растрепанный последний Мартинович по долгу службы (речь о книге «Возера радасці». — TUT.BY), киберпанковский «Идору» Уильяма Гибсона, отличная дебютная книжка стихов Сабины Брило «Это буквы», читанные прежде и зацепившие опять «Хрупкие вещи» Нила Геймана, в комплект к ним «Кто твой город?» Ричарда Флориды и «Производство пространства» Анри Лефевра, фэнтезийные хроники «Досье Дрездена» от Джима Батчера и фэйк-байопик «Леннон» Давида Фокиноса, вторая часть «Хвілінкі» Игоря Бабкова, новая книжка поэта моей мечты Сергея Прилуцкого (на сей раз с северокорейским акцентом), пара безусловных удач нового беллита — «Завяршыць гештальт» Макса Шчура и «Марцев» Саши Романовой… Плюс Бродский наугад, Буковский навскидку — и Дилан, которого послушав, стоит непременно читать.

Но больше всего люблю малые формы и вольные суждения. И потому сильней всего на сегодня цепляют четыре всплеска великолепного субъективизма: новый Акудович, к счастью, переставший притворяться «серьезным» философом (речь о книге Валентина Акудовича «Прачнуцца ранкам у сваёй краіне» — TUT.BY), «Причинное время» Льва Рубинштейна, «Бэзавы і чорны» Альгерда Бахаревича и — абсолютно неожиданно — «Правый руль» владивостокского певца иномарок Василия Аверченко. Никогда вот не думал про «праворульность» как концепт и мировоззренческую матрицу. Но это затягивает всерьез и надолго и торкает посильней всех пафосных умствований вместе взятых. Вот так нынче играют в буквы. И это хорошо.