Анатоль Бутэвіч высветліу, што каралева не здраджвала каралю. А "Звязда" высвятляла, ці стаяў Анатоль Бутэвіч са свечкаю

Стары кароль Ягайла меў раней тры шлюбы - але нараджаліся толькі дочкі. І вось чацвёртая жонка, Соф'я Гальшанская, прыносіць Ягайлу двух сыноў. Бах! І Соф'ю голасна абвінавачваюць у здрадзе. Ягайла ў роспачы: няўжо зноў мара пра нашчадкаў накрылася медным тазам?!..

Пра гэта кніга "Каралева не здраджвала каралю" - новы раман літаратара, дзяржаўнага і грамадскага дзеяча Анатоля Бутэвіча. Галоўныя героі твора - 70-гадовы польскі кароль Ягайла і 17-гадовая беларуская князёўна Соф'я Гальшанская. Як і ў ранейшых сваіх творах, спадар Бутэвіч звяртаецца да нашай слаўнай гісторыі, выкладае яе ў даступнай і цікавай форме. Галоўная мэта аўтара - прыцягнуць да зацікаўлення гісторыяй Беларусі як мага больш людзей. Ці не для гэтага аўтар даў кнізе такі "скандальны" загаловак?..
"Ягайла вельмі балюча перажываў абвінавачанне Соф'і ў здрадзе..."

- Спадар Анатоль, назва вашай кніжкі можа параўнацца з загалоўкам жоўтай прэсы!..

- А я не зразумеў, гэта станоўчае ці адмоўнае параўнанне?! (смяецца.) Справа ў тым, што назва - гістарычная. Калі абвінавацілі Соф'ю Гальшанскую, што яна здраджвала мужу Ягайлу, то адразу пачалі хапаць рыцараў, якіх у гэтым падазравалі. І вось калі дапытвалі аднаго з іх - Генрыка з Рогава (гэта не наша Рогава, але я дазволіў сабе зрабіць яго нашым) - то ён увесь час цвердзіў: "Каралева не здраджвала каралю". Паколькі гэта ягоныя дакладныя словы, то можна было б назву ўзяць у двукоссе - як цытату. Але я падумаў, што без двукосся будзе цікавей, захаваецца інтрыга. Трэба, дарэчы, адзначыць, што Ягайла вельмі балюча перажываў абвінавачанні Соф'і ў здрадзе. Бо тады магло аказацца, што гэта - не яго сыны. А паколькі ад папярэдніх трох шлюбаў сыноў не было, гэта значыла, што Ягайла застаецца без нашчадкаў, і не будзе каму перадаць уладу...

- Мяркуючы па назве, гаворка ў кнізе ідзе пра амурныя справы. Ці там засталося месца і палітычным інтрыгам таго часу?

- Прысутнічае ўсё - бо так было насамрэч. Колькі я буду творцам, ніколі не буду займацца падглядваннем у шчылінку або пісаць якую чарнуху. Гэтыя пытанні - здраджвала ці не здраджвала - яны гістарычна недаказаныя. Я стараўся разабрацца з пункту погляду логікі, чалавечых падзеяў. А не проста так: "ёй было 17, яму 70, наўкол было шмат рыцараў - і таму яна павінна была"... Жыццё багацейшае за нашыя домыслы і веданне яго тагачаснае. Нельга з сённяшняй пазіцыі меркаваць пра тыя падзеі. Тым больш у мяне не было мэты паглядзець, якія там інтымныя стасункі былі ў Ягайлы з Соф'яй ці з іншымі трыма жонкамі... А што да палітыкі, то вядома, Ягайла не мог жыць па-за ёй, бо быў вялікім князем! І ў кнізе без палітыкі не абышлося. Я намагаўся паказаць стасункі Ягайлы з двума суб'ектамі - і з Княствам, і з Каронай. Стараўся правесці праз раман дзве рэчы. Першае - я не лічу, як некаторыя гісторыкі і даследчыкі, што Ягайла быў здраднікам - здрадзіў сваёй Радзіме і прадаўся палякам. Ён быў палітык. Палітык мусіў рабіць часам тое, што залежала ад палітычнай сітуацыі. Мусіў, а не хацеў. Зразумела, Ягайла як кароль мусіў і войнамі займацца, і караць падданых, хоць ён быў вельмі добры да людзей - мог абдарыць чалавека незвычайнымі багаццямі, папрасіць прабачэння ў таго, каго пакрыўдзіў. Але ён як чалавек паабяцаў палякам вярнуць палонных; як той, хто прыняў каталіцтва, павінен быў будаваць касцёлы... Гэта была палітычная мэта. Зрэшты, і Вітаўт у мэтах палітыкі мусіў і ўцякаць ад крыжакоў, і ўцякаць да крыжакоў, і будаваць крыжацкія замкі, і паліць крыжацкія замкі... Другое: Ягайла з Соф'яй Гальшанскай вянчаўся ў Новагародку - хоць усе тры іншыя ягоныя шлюбы былі ў Кракаве. Чаму? І тут маё перакананне - да канца свайго жыцця Ягайла не здрадзіў Княству. Ён ніколі не хацеў інкарпарацыі Княства ў Карону - як дабіваўся гэтага ягоны сакратар і практычны намеснік Збігнеў Алясьніцкі. А Ягайла ніколі Княства не выракаўся. І памёр ён тут, калі слухаў спевы салаўёў. Толькі тутэйшыя салаўі спявалі для яго так цудоўна...
"Адкрыю вам сакрэт - гэта толькі першая частка рамана..."

- Вы ўжылі панятак "здраджваў Радзіме", "прадаўся палякам". А кім лічыў сябе Ягайла па нацыянальнасці? Вызначэння "беларус" у той час не было. А палякі адкрыта называюць яго "сваім"...

- У той час наогул не было слова "беларус". Была прыналежнасць да пэўных земляў. У мяне ў рамане ўжываецца два тэрміны. Ліцьвінамі я называю беларусаў (тыя, якія сённяшнія беларусы), а літоўцамі - усіх астатніх жыхароў Вялікага Княства Літоўскага. Некаторыя з гэтым тэрмінам не пагаджаюцца. Маўляў, "літоўцы" - гэта мы аддаём гісторыю Літве. Ну не зусім. Гэта як за межамі Беларусі ўсіх жыхароў нашай краіны называюць "беларусамі" (незалежна ад нацыянальнасці). І для мяне было важна размежаваць гэта - вось жыхары тэрыторыі, а вось ідэнтыфікацыя. Тэрміна "беларусы" не было, але жыхары нашай зямлі тады называліся ліцьвінамі.

- У анатацыі да кнігі мы чытаем, што гэта - "займальная гісторыя пра 17-гадовую Соф'ю Гальшанскую і 70-гадовага Ягайлу". Як вы лічыце, у гэтым "няроўным шлюбе" быў выключна дзяржаўны разлік, ці там было месца каханню?

- Разлік і шлюбы... Відаць, ён тады мог быць. У Ягайлы таксама. Але ягоны разлік найперш у тым, што ён шукаў магчымасці дынастычнай перадачы ўлады. Бо тры шлюбы не далі яму сыноў - а ў яго ўсё жыццё было жаданне мець іх. Лічыў, што свая ліцьвінка выправіць становішча.

- Спадар Анатоль, гістарычная інфармацыя, якая прыведзеная ў кнізе, яўна выходзіць за кругагляд філолага, гуманітарыя. Адкуль узялося столькі дэталяў - на 300 старонак?

- Бо ёсць архівы, дакументы, гістарычныя творы - польскія, рускія, украінскія. Я ўсё гэта перачытаў, рабіў шмат выпісак, набіраўся тагачаснай лексікі. І адкрыю вам сакрэт - гэта толькі першая частка рамана. Чыста літаратурная. Існуе другая частка - чыста факталагічная. Там храналогія падзей, Ягайлаў часапіс - ад Крэўскай да Люблінскай уніі. Там біяграфіі сучаснікаў Ягайлы - разам з легендамі, паданнямі, дэталямі, а не проста і суха. Гэта будзе не менш цікава, бо там ёсць жывыя людзі, праз якіх мы і бачым гісторыю. Як казаў вялікі Караткевіч, калі легендазаваць гісторыю - яна будзе ўспрымацца чытачом з большым імпэтам, з большай цікавасцю. А нам гэта і трэба.