Вяртанне нясвіжскіх рэліквій

У 1950 годзе 73 партрэтамі з Нясвіжскага замка "па-братэрску" падзяліўся ўрад БССР з Польскай Народнай Рэспублікай. Гэтыя карціны і яшчэ 16 палотнаў паехалі ў Варшаву, Кракаў і клапатліва былі прыняты мясцовымі музеямі. Цяпер, калі былая рэзідэнцыя Радзівілаў амаль адноўлена ў першапачатковым выглядзе з боку фасада, унутры яе па-ранейшаму сіратліва бялеюць голыя сцены. Сюды б вярнуць тыя самыя шэдэўры. Дарэчы, палякі выказалі гатоўнасць пайсці на такі крок.

— Спецыялісты з Нясвіжа ўжо наведвалі варшаўскія музеі, глядзелі палотны, гутарылі з калегамі. Дасягнуты папярэднія дамоўленасці аб магчымасці перадачы твораў мастацтва на часовае захоўванне і экспанаванне ў Нясвіжскі замак, — дзеліцца навіной Валерый Сталярчук, дырэктар Нацыянальнага гісторыка-культурнага музея-запаведніка "Нясвіж".
Спадар Сталярчук не спадзяецца, што старажытныя палотны вернуцца ў Нясвіж навечна: "Цяпер мы думаем над тым, як зняць з іх якасныя копіі, пакуль гэтыя творы будуць знаходзіцца на нашай тэрыторыі".
Між тым, паабяцала спрыяць вяртанню фамільных карцін у родавы замак сям'я Радзівілаў — тыя з іх, што жывуць у Польшчы.
У гэты час нашчадак яшчэ аднаго княжацкага роду доктар мастацтвазнаўства Анджэй Станіслаў Цеханавецкі паабяцаў перадаць у Нясвіжскі замак партрэты Юзафа Мыцельскага і Гераніма Радзівіла, што цяпер захоўваюцца ў асабістым зборы мецэната. Гэта ўжо не першы падарунак з боку пана Цеханавецкага, дарэчы, летась узнагароджанага Прэзідэнтам ордэнам Дружбы народаў "за значны асабісты ўклад у развіццё духоўнага патэнцыялу Беларусі, плённую дзейнасць па збліжэнні і ўзаемаўзбагачэнні нацыянальных культур Беларусі і Польшчы".
Акрамя карцін Анджэй Цеханавецкі зычліва прапанаваў папоўніць экспазіцыю Нясвіжскага палаца дзвюма талеркамі, вырабленымі ў XVIII стагоддзі на мануфактуры Радзівілаў у Свержані. Зрэшты, рэчы яшчэ павінны быць адрэстаўраваны ў Польшчы.
Ёсць і больш складаныя задачы ў справе адраджэння радзі-вілаўскай сталіцы. Мікалай Нікалаеў, загадчык аддзела рэдкіх кніг Расійскай нацыянальнай бібліятэкі, даследчык гісторыі беларускай прысутнасці ў Санкт-Пецярбургу, сведчыць, што ў піцерскім Ваенна-гістарычным музеі артылерыі, інжынерных войскаў і войскаў сувязі захоўваюцца дзве гарматы з Нясвіжскага замка — "Цэрбер" і "Вінаград", адлітыя ў канцы XVI стагоддзя. Там жа, а таксама ў Эрмітажы знаходзяцца рыцарскія даспехі з калекцыі Радзівілаў. У Кунсткамеры знойдзена унікальная лічыльная машына работы нясвіжскага майстра Еўны Якабсона. Не кажучы ўжо пра тысячы кніг з бібліятэкі Нясвіжскага палаца.
Валерый Сталярчук у курсе і гэтых спраў. "З Музеем артылерыі вядзём перагаворы аб вырабе копій гармат. Даспехі таксама давядзецца капіраваць, — бачыць адзіны выхад дырэктар запаведніка" Нясвіж ". — І хоць у краіне ёсць майстры, гатовыя ўзяцца за работу, звяртацца, хутчэй за ўсё, давядзецца за мяжу — у тую ж Польшчу. У нашых рыцарскіх клубах за аднаўленне даспехаў просяць ад 18 да 30 тысяч долараў. А ў музеі Войска Польскага вырабяць у разы тры танней, ды яшчэ прыкладуць сертыфікат якасці. Мы, вядома, рады б даверыць працу сваім умельцам, але ўсё ж будзем хадайнічаць перад Міністэрствам фінансаў аб выдзяленні сродкаў на заключэнне кантракта з польскім бокам". Такім нечаканым чынам супрацоўніцтва ў галіне культуры яшчэ шчыльней злучае Беларусь і Польшчу.
Каб аднавіць аблічча залаў радзівілаўскага замка, супрацоўнікам Нясвіжскага запаведніка трэба знайсці агульную мову і з мінскімі музеямі, у якіх захоўваюцца многія рэчы з княжацкай рэзідэнцыі. У Нацыянальным мастацкім музеі ідэнтыфікаваны 36 партрэтаў з замкавай галерэі. Дырэктар музея Уладзімір Пракапцоў адстойвае прынцыповую пазіцыю ў пытанні вяртання іх на ранейшае месца: "Гэтыя партрэты адрэстаўраваны і знаходзяцца ў нас у экспазіцыі ва ўнікальным клімаце. Яны не вывезены за мяжу. Дзякуй Богу, яны знаходзяцца на тэрыторыі Беларусі, таму можна зрабіць добрыя копіі, але арыгінальныя партрэты павінны быць у адным месцы, у Нацыянальным мастацкім музеі. Мы можам дазволіць іх выставіць у замку на месяц, на два, калі дазволяць тэхнічныя ўмовы, клімат".
Між тым Валерый Сталярчук спадзяецца, што радзівілаўскія палотны ўсё ж вернуцца з Мінска і Варшавы на гістарычную радзіму — у Нясвіж.

Віктар Корбут